Da li se Crna Gora približava ozbiljnoj ekonomskoj krizi? Koliko ozbiljnoj? Prijeti li nam bankrot? Zašto ili zbog koga je Crna Gora u ovakvoj situaciji, samo su neka od pitanja na koja CdM traži odgovor. Ekonomska analitičarka Mila Kasalica u razgovoru za CdM jasna je – kao zajednica u razvoju, ušli smo u najosjetljiviji period održivosti javnih finansija u Crnoj Gori, koje još štekaju od značajnog ekonomskog pada tokom Covid-krize.
Kaže da tri ključna faktora stabilnosti iz prethodnih par godina nisu iskorišćeni za fiskalnu konsolidaciju: prvo, utemeljeni ino-prilivi iz obveznice s kraja 2020. godine; drugo, uticaj održive implementacije fiskalizacije, čak i uz ukupno-advokatsko-samobrukanje u nevladavini prava; treće, značajan priliv SDI zbog napada Rusije na Ukrajinu prošle godine.
“Obveznica je iskorišćena da se formira politički pokret iz kabineta države na kraju 2021. godine, a potom za raspojasanost ekspanzivne fiskalne politike tokom prošle godine. Nema više prijeko-potrebnih zaliha… Fiskalizacija, iako održivo sprovedena, nije ojačala udarnu upravu, već je nastavljena praksa rada neznavenih, u većini regrutovanih iz političkih brloga. Priliv SDI je inflatorno uticao na tržište nekretnina, no nije usmjerio bar dvjestotinjak miliona za inovativne održive investicije”, napominje Kasalica.
Evo kako Kasalica objašnhava da to sažeto izgleda.
“Ni jedan navedeni ozbiljni ekonomski parametar nije razvojno-iskorišćen da se ojača stabilnost javnih finansija, već se sve kako od 42. tako i od 43. Vlade Crne Gore, uradilo da se budžet Crne Gore pretvori u eldorado nedorasle političke “elite”, koja je nastavila kontinuitet prethodnih tri decenije uz primjenu neekonomskog principa: kako unerediti kuću u kojoj zajednički živimo i radimo”, smatra ona.
Kasalica za CdM kaže da je ozbiljnost u crnogorskoj ekonomiji odavno ugrožena, posebno agresivnim političkim zapošljavanjima u posljednje četiri godine.
“Tom riziku dodatno doprinosi tekući ekonomski trend: ozbiljni ljudi sa ozbiljnim znanjima i kompetencijama svjesno dozvoljavaju da ih politički jaka emocija mržnje prema njemu intelektualno odvodi u prostor nezaustavljivog slamanja crnogorske ekonomije i sistema. Predlog odgovorne ekonomistkinje koja, možda naivno ali bez zazora, služi poreskim obveznicima i građanima/nkama je sljedeći: uradimo sve na nivou svake pojedinačne egzistencije i svakog radnog dana da pokušamo zaustaviti krizu, koja je nadomak. To je moralnije, etičnije i ekonomski-kvalitetnije nego služiti bilo kojem planu “balkan-sad-eu-mrš-laganja” ili “nato-nikad-više-agende”, navodi ona.
Kasalica podvlači da takvo eventualno slamanje crnogorske ekonomije ne smije da se desi.
“Crnogorska ekonomija nema više vremena za vjekovne dvoličnosti, sujetnosti i beskičmenjaštva. Ozbiljna vremena traže ozbiljne ljude i ozbiljne napore da se bude koristan-na, a ne utilitarian(a)-zbog-ko-zna-čega. Kad će naši politički/ administrativni/ javni lideri ovo shvatiti?”, pita sagovornica CdM-a.
Kasalica govori i o tome kako međunaordni investitori danas gledaju na Crnu Goru, da li ih nestabilnost plaši da ulažu ovdje, te kako se to odražava na ekonomiju države?
Privid stabilnosti sistema
Kasalica je jasna – crnogorska ekonomija je maksimalno atraktivna inostranim investitorima. To je bila do 30. avgusta 2020. godine, i u mjeri održivog je to potvrdila i dalje, a posebno prošle godine nakon agresije Ruske Federacije na Ukrajinu.
“Međutim, prošle godine se nije realizovalo investiciono obnavljanje prema održivom u narednim desetljećima. Slobodna sredstva su ostala u depozitima po viđenju unutar bankarskog sektora”, navodi.
Prema njenim riječima, takvo tekuće činjenično stanje čuva privid stabilnosti sistema; to nije dovoljno za održive razvojne politike koje uvećavaju bogatstvo nacionalne ekonomije.
“Pošto drugi članovi/nice Vlade Crne Gore nemaju znanja, ove neumoljive ekonomske fakticitete lider naše javne administracije-tekući ministar finansija nije poštovao u mjeri da razvojem kvalitetnih javnih politika se započne investicioni ciklus, i to u sutonu završetka prve faze autoputa. Sa premijerom se odlučio za “neoliberalni boljševizam”, koji se opravdao totalitarnom parolom o “podržavljenju”, kaže Kasalica.
Zatim podvlači: “ A, kad ministar finansija umanjuje registrovani rezultat iz fiskalizacije, onda je bolno-opipljiva ekonomska bojazan da stiže neko mnogo zabrinjavajuće vrijeme. Ili, još argumentovanije: gledajući uznemirujući slabo-organizovanu sjednicu Vlade Crne Gore s kraja prethodne sedmice, moglo se činjenično uvidjeti kako se pred TV kamerama opravdava kako nešto nije po zakonu, a onda se mirno podigne ruka i da glas za bezakonje. Hinjena-dirljivost-u-patetici-opraštanja-od-navodnog-druga-koji-možda-nešto-zna, a po leđima poštovanja slova i duha zakona, uvećava nestabilnost javnih finansija i ima uticaj na rezistentnost crnogorskog mikro, malog i srednjeg biznisa”.
Šta to uvećava rizik
Kasalica upozorava da članovi/nice Vlade Crne Gore tome ne smiju ni da svjedoče, niti to da rade.
Jasna je u stavu da takvo neprincipijelno obnašanje zakonima utvrđenih nadležnosti uvećava rizik u sistemu i crnogorski sistem javnih finansija u(s)vodi na nepoznate nivoe uznemirenja.
“Objavljeni izvještaj o javnoj potrošnji u februaru (GDDS 02-2023), kao i podaci o javnom dugu i depozitima s kraja prethodne godine, neumoljivo dokumentuju da ulazimo u najosjetliviju fazu razvoja Crne Gore od 1990. Stoga, odgovorno-građanski ne treba prizivati najgori scenario, jer je Crna Gora u ekonomskom izrazu jača od svih ridikulnosti naše političke i administrativne i javne sfere rada, koji su u prethodnih nepunih tri godine pokazali da su sami sebi slomili opravdanje “šta-su-činjeli-oni-prije-trideset-godina”, dok nemaju dovoljno hrabrosti niti znanja da shvate šta nisu obećano bar pokušali da odrade tokom svojih mandata”, govori sagovornica CdM-a.
Dvojako generisana
U ragovoru sa ovom veoma priznatom ekonomistkinjom i magistricom finansijskog menadžmenta nijesmo zaobilšli ni temu inflacije.
Kasalica objašnjava da je crnogorska stopa inflacije dvojako generisana: proizvod je uvozno-zavisne ekonomije (sa troškovima obrade uvoza do devet procenata); sve preko ovog nivoa nije posljedica globalnih dešavanja od kraja 2021. godine (kriza energenata), odnosno od kraja febraura prethodne godine (napad na Ukrajinu).
“ I crnogorska stopa inflacije će ostati obilježena internim makro-slabostima dok god javno trošimo slijedeći princip: vrijeme-je-da-i-mi-nešto-otmemo-iz-CG-budžeta. Takva javna potrošnja nije održiva ukoliko ne uvećamo crnogorski bruto proizvod na nivo od preko sedam milijardi euracregistrovanog rezultata, odnosno za naredne tri godine do 10 milijardi”, navodi ona.
Ni na vidiku
Upozorava da se to ne može bez ozbiljnih projekata od više stotina miliona, koji nisu ni na vidiku planiranja.
“Tome najmanje može doprinijeti najnoviji nacrt o solidarnom doprinosu, a realnom reketiranju privrednih grana, koje nemaju željene (naše) političke stavove. Crnogorska ekonomija je jača od takvog navodnog primitivizma u neekonomskom maskiranju u predlaganju zakonskih tekstova, koji će takođe uticati na inflaciju”, ocjenjuje Kasalica.
Odgovarajući na pitanje CdM -a zašto je inflacija u Crnoj Gori tako visoka, te može li se ona spustiti na neki razumniji nivo i kako, ekonomistkinja ocjenjuje da će globalni trendovi uvezenu inflaciju svesti na stabilne stope do kraja godine, odnosno do polovine naredne godine.
“Međutim, ni tada ne znači da smo u Crnoj Gori riješili interne probleme. Ili razvojno rječitije: ukoliko mislimo na najosjetljivije grupe populacije, čiji je dohodak značajno ekonomski-ugrožen, zaustavićemo naše političke lidere da obećavaju i hljeb i pogaču i kubu i ljetovanja i dostojanstvo življenja o trošku drugog, u konkretnosti uz trošak bez krčmara. Tamo se nalazi pakao neizvjesnosti, ekonomski jednostavno izmjeriv a koji će platiti kvalitet javne usluge. Liderski, niko nema pravo to da radi. To ni jednog sekunda, ni iz jedne javne poruke nije bila tekovina 30-og avgusta”, zaključila je Kasalica u razgovoru za CdM.
