Predsjednik Privredne komore Vlastimir Golubović saopštio je da je aktuelni Vladin treći paket mjera sveobuhvatan, jer ga pored sektorske, značajnim čini i vremenska obuhvatnost, a istovremeno predstavlja program razvoja u uslovima “nove realnosti”.
– Ovim paketom redefinisane su pretpostavke drugoročnog razvoja, sa posebnim fokusom na IT sektor, turizam, poljoprivredu i industriju, uključujući energetiku, a sve u cilju diversifikacije domaće proizvodnje – rekao je Golubović u intervjuu za Dnevne novine.
Kakvi su prvi efekti vladinog trećeg paketa mjera za oporavak i restrukturiranje ekonomije? Kako su privrednici reagovali na sve to?
GOLUBOVIĆ: U trećem paketu socio ekonomskih mjera podrške privredi i građanima za ublažavanje ekonomskih posljedica pandemije korona virusa, kao što smo očekivali i predlagali, fokus je na stvaranju adekvatnog ambijenta za oporavak privrede, uspostavljanje ekonomskih aktivnosti na nivo prije krize i dalji razvoj. Treći paket, koji ima za cilj dugoročni održivi razvoj zasnovan na valorizaciji domaćih resursa, iznosi oko 1,22 milijarde eura, a sastoji se od kratkoročnih i dugoročnih mjera.
Treći paket mjera je sveobuhvatan, jer ga pored sektorske, značajnim čini i vremenska obuhvatnost, a istovremeno predstavlja program razvoja u uslovima “nove realnosti”. Ovim paketom redefinisane su pretpostavke drugoročnog razvoja, sa posebnim fokusom na IT sektor, turizam, poljoprivredu i industriju, uključujući energetiku, a sve u cilju diversifikacije domaće proizvodnje.
Trećim paketom predviđeno je subvencionisanje zarada u turizmu i ugostiteljstvu, te javnom prevozu putnika u drumskom saobraćaju, zatim subvencionisanje kamatnih stopa za kreditne linije kod IRF-a i komercijalnih banaka za vrijeme grejs perioda za reprogramiranje postojećih kredita u sektorima turizma i poljoprivrede, subvencionisanje kamatnih stopa za novoodobrene kredite za likvidnost i obrtna sredstva, te subvencionisanje kamata na nove kredite za prioritetne razvojne projekte.
Vlada je u okviru trećeg paketa prepoznala i benefite daljeg razvoja IT sektora koji je neophodan preduslov procesu digitalne transformacije privrede. Usvojena su dva nova zakona Zakona o inovacionoj djelatnosti i Zakona o podsticajnim mjerama za razvoj istraživanja i inovacija, kojima su predviđene olakšice i podsticaji za razvoj inovativne privrede i startap kompanija.
Da li je treći paket definisao i razvojne investicije?
GOLUBOVIĆ: Tako je. Posebno značajnim smatramo činjenicu da je treći paket mjera definisao potencijalne investicije po oblastima za dugoročni ekonomski razvoj Crne Gore, što će doprinijeti rastu postojećih i osnivanju novih biznisa, diversifikaciji privrede i povećanju domaće proizvodnje.
Svjedoci smo malih prihoda od turizma i najgore sezone od Drugog svjetstog rata. Koliko će mjere iz trećeg paketa pomoći turističkoj privredi da se oporavi?
GOLUBOVIĆ: Trećim paketom predviđeno je 215 miliona eura za pomoć turizmu, od čega se na kratkoročne mjere, do 2022. godine odnosi 83 miliona eura. Kratkoročne mjere u 2020. godini iznose 51 milion eura i odnose se na povoljne uslove finansiranja, uz subvencionisanje kamata do maksimum 3% kamatne stope i subvencije za očuvanje radnih mjesta. Predviđene su i subvencije za turoperatore (1,5 miliona eura) i registrovane izdavaoce privatnog smještaja (3 miliona eura), kroz programe i kriterijume koji će usvojiti Vlada, kao i smanjenje naknade za korišćenje Morskog dobra (pet miliona eura).
Dugoročne mjere obuhvataju kredite za završetak započetih i izgradnju novih hotela, rekonstrukciju, adaptaciju, opremanje, kupovinu postojećih hotela, za unapređenje turističke infrastrukture, vanpansionsku potrošnju i podršku ugostiteljstvu. Navedenim mjerama predviđeno je subvencionisanje zarade za tzv. “stalne sezonske radnike” u periodu od šest mjeseci kada isti ne rade, a kada će primati 60 odsto zarade i to 50 odsto od države, a 50 odsto od poslodavca.
Vjerujemo da će značajan doprinos oporavku i daljem razvoju privrede dati subvencionisanje kamatnih stopa za kreditne linije kod IRF-a i komercijalnih banaka za vrijeme grejs perioda za reprogramiranje postojećih i nove kreditne plasmane, te sniženje stope PDV-a na sedam odsto kod pripremanja i usluživanja hrane, pića i napitaka u objektima za pružanje ugostiteljskih usluga, te primjena snižene stope na usluge smještaja u turističkim apartmanima, što do sada nije bio slučaj.
Važno je istaći da će dalje subvencionisanje zarada za jul, avgust i septembar od 70 odsto minimalne bruto zarade u sektoru turizma i 50 odsto u sektoru ugostiteljstva, doprinijeti očuvanju radnih mjesta i opstanku kompanija.
Da li se u turizmu mogli postići bolji rezultati?
GOLUBOVIĆ: U periodu velike neizvjesnosti i izazovne epidemiološke situacije teško je prognozirati da li je moglo bolje i drugačije, posebno u sektoru turizma koji je najosjetljiviji na novonastalu situaciju. Ono što sa sigurnošću možemo reći jeste da je najveći broj turističkih poslenika prilagodio cijene, da se intenzivno radilo na promociji i dodatnim popustima za duži boravak. Adekvatna ponuda i promocija je ono što će najviše uticati na povratak turista.
Crna Gora na velika vrata promoviše digitalnu ekonomiju. Da li je privreda spremna na tu vrstu transformacije?
GOLUBOVIĆ: Digitalna transformacija poslovanja je neizbježna ukoliko hoćemo da budemo konkurentni na tržištu. Unapređenje poslovnog ambijenta, u smislu digitalne transformacije privrede, jedan je od strateških pravaca djelovanja Privredne komore, i u skladu s tim realizujemo brojne aktivnosti koje se odnose na edukacije i promociju takvog načina poslovanja.
Prema podacima MONSTATa 98,6 odsto preduzeća koristi računare u svom poslovanju, a od toga 99,3 odsto ima pristup internetu, što su odlične pretpostavke za razvoj digitalne ekonomije.
Resorno ministarstvo kontinuirano radi na unapređenju zakonodavnog okvira, dok je privredna zajednica preko predstavnika, aktivno uključena u ovaj proces. Trenutno se radi na izmjenama i dopunama Zakona o elektronskom dokumentu i Zakona o elektronskoj identifikaciji i elektronskom potpisu, čijom izmjenom će se održati kontinuitet usklađenosti crnogorskog eZakonodavstva sa eZakonodavstvom EU, i stvoriti zakonske pretpostavke za digitalno poslovanje.
I pored svih aktivnosti koje su realizovane u ime digitalne transformacije čini se da je situacija sa pandemijom Covid 19, imala najviše uticaja na podizanje svijesti o mogućnostima koje informaciono komunikacione tehnologije nude, stvarajući novu digitalnu ekonomiju.
Koliko smo spremni da dalje razvijamo poljoprivredu i energetiku koje su sada glavne grane ekonomskog razvoja?
GOLUBOVIĆ: Kada je riječ o sektoru poljoprivrede činjenica je da agrarni budžet iz godine u godinu raste. Takođe, uveden je niz podsticajnih mjera, što uz sve uspješnije korišćenje raspoloživih međunarodnih fondova stvara povoljan ambijent za investiranje u poljoprivredu i prehrambenu industriju. U narednom periodu, iz nacionalnog budžeta i međunarodnih programa, za ulaganja u ovaj sektor obezbijeđeno je oko 250 miliona eura, od čega preko 150 miliona eura bespovratne podrške.
Energetski sektor ima potencijal za značajan rast u periodu pred nama. Ulaganja u najavljene projekte, u proizvodne kapacitete i prenosnu infrastrukturu, je od izuzetnog značaja za Crnu Goru jer će, pored povećanja proizvodnje, uticati i na stabilnost cjelokupnog elektroenergetskog sistema. Dodatni podsticaj za realizaciju novih projekata, odnosno valorizaciju hidro, vjetro i solarnih potencijala predstavlja stavljanje u komercijalnu upotrebu elektroenergetskog kabla između Crne Gore i Italije.
Crna Gora će ove godine zbog pandemije korona virusa doživjeti pad ekonomskih aktivnosti. Koliki ekonomski pad očekujete?
GOLUBOVIĆ: Širenje virusa i loša epidemiološka situacija, drastičan pad agregatne inostrane i domaće tražnje, doveli su do pada cjelokupne ekonomske aktivnosti, posebno u sektorima turizma i saobraćaja.
Crnu Goru je u prvih šest mjeseci 2020. godine (kolektivni smještaj) posjetilo 108.320 turista što je 78,5 odsto manje u odnosu na uporedni period prethodne godine, koji su ostvarili 255.155 noćenja, što predstavlja smanjenje od 83,3 odsto. Broj dolazaka stranih turista manji je za 81,6 odsto, a ostvarenih noćenja za 87,7 odsto u odnosu na uporedni period prethodne godine. Kod domaćih turista, broj dolazaka, kao i broj ostvararenih noćenja, manji su za 53,2 odsto. Otvaranje granica i najave gostiju sa tržišta regiona, Rusije, Ukrajne, Bjelorusije i drugih ohrabruju i daju nam za pravo da očekujemo rast broja turista tokom narednih mjeseci ove godine.
Evidentan je uticaj posljedica pandemije na tržište rada. Prema po đacima ZZZCG, registrovana stopa nezaposlenosti na kraju juna 2020. iznosila je 18,1 odsto i veća je za tri procentna poena u odnosu na isti period prethodne godine (15,1 odsto). Na evidenciji Zavoda je ukupno 41.890 nezaposlenih lica, što je u odnosu na isti period prethodne godine (34.957) više za 19,8 odsto.
Investicije kao jedna od ključnih odrednica rasta crnogorske ekonomije u proteklim godinama, bilježe rast, što je potvrda uspješnog rada Vlade na kreiranju povoljnog poslovnog ambijenta i privlačenju investitora. Ukupan priliv stranih direktnih investicija u prvih pet mjeseci 2020. iznosio je 332,5 miliona eura što je za 27,9 odsto više u odnosu na isti period 2019. godine.
Da li će doći do pada zarada?
GOLUBOVIĆ: Što se tiče plata u javnom sektoru, ohrabruje činjenica da je fiskalna konsolidacija prethodnih godina uticala na stabilizovanje javnih finansija, te smanjenje budžetskog deficita sa 5,8 odsto u 2017. godini na 2,9 odsto
BDP-a u 2019. Takođe, imajući u vidu da je privatna potrošnja bila jedna od glavnih determinanti ekonomskog rasta u prethodnim godinama, te da je predsjednik Vlade istakao da smanjenja zarada u javnom sektoru neće biti, nema razloga da vjerujemo u drugačiji scenario.
