Ekonomski analitičar Milan Deskar-Škrbić razbija mit o Islandu kao zemlji koja je preveslala “moćne bankare” i sa lakoćom prebrodila finansijsku krizu.
U dijelu svjetske javnosti vlada mišljenje o Islandu kao zemlji koja se sa krizom izborila drugačijim mjerama od onih koje preporučuju međunarodne finansijske institucije.
Deskar-Škrbić u svom blogu, međutim, ukazuje da je Island uspešno realizovao svoj ekonomski program upravo u saglasnosti s MMF-om.
On podsjeća da je taj program, pored nekih nekonvencionalnih mjera, uključivao i klasične mjere strogih budžetskih rezova i skupu sanaciju bankarskog sektora na račun poreskih obveznika.
Budući da je došlo do potpunog kolapsa finansijskog sistema (85 odsto bankarskog sektora je bankrotiralo, onemogućen je pristup inostranom tržištu kapitala, na berzi se gotovo uopšte nije trgovalo, valuta je izgubila gotovo 90 odsto vrijednosti, tržište novca nije funkcionisalo) Island je, nakon preuzimanja državne kontrole nad tri najveće banke i uvođenja kapitalnih ograničenja, zatražio pomoć MMF-a.
Dana 19. novembra 2008, potpisan je stend-baj aranžman u ukupnoj vrijednosti 2,1 milijarde dolara, nakon čega su tokom 2009. uslijedile nove pozajmice nordijskih zemalja u iznosu od 2,5 milijarde dolara, zatim 6,3 milijarde dolara zajma Njemačke, Velike Britanije i Holandije, koje su većinom dale namjenski zajam za sanaciju računa njihovih deponenata u islandskim bankama.
Dakle, ukupna međunarodna finansijska pomoć Islandu u 2008. i 2009. iznosila je oko 11,4 milijarde dolara ili gotovo 70 odsto BDP-a iz 2008. godine.
U saradnji s MMF-om kreiran je ekonomski program kojim su definisani okviri vođenja monetarne i fiskalne politike, a i proces restrukturiranja bankarskog sistema.
Prvi cilj programa odnosio se na stabilizaciju valute i vraćanje povjerenja međunarodnih investitora.
Drugi cilj programa bila je srednjoročna stabilizacija javnih finansija, a planom je bila predviđena značajna višegodišnja fiskalna konsolidacija.
Treći cilj je bio restrukturiranje i uspostavljanje stabilnog bankarskog sistema i implementacija programa razduživanja privatnog sektora.
Islanđani uspjeli ili su samo preživjeli?
Sva tri cilja su u međuvremenu ostvarena. Islandska privreda se od 2011. godine oporavlja i raste po stopama od 2-3 odsto. Emigracija koja je značajno porasla u prvim godinama krize je smanjena, a Island je dio obaveza prema inostranim kreditorima uspio da otplati i prije vremena, tako da je djelimično stabilizovao javne finansije.
Iako se često ističe da je islandska privreda doživjela oporavak zbog značajne deprecijacije valute, uvid u komponente BDP-a i određene empirijske procjene pokazuju da je ključan faktor oporavka izvoz i proizvodnja aluminijuma.
Nasime, livnice čija je izgradnja počela 2003. godine od 2010. godine su u punom pogonu. Pri tom su većinski vlasnici livnica stranci, pa je veliki dio proizvodnje namijenjen njihovim matičnim zemljama. Podsjeća se i da su svjetske cijene aluminijuma od početka krize takođe značajno porasle.
Osim toga, kratkoročno su povećane kvote za ribolov, što pozitivno deluje na proizvodnju i izvoz tog sektora, ali se zbog ugroženosti ribljeg fonda ne može očekivati da će te kvote dugo opstati.
Javni dug koji premašuje 100 odsto BDP-a i porast poreskog opterećenja srednjoročno bi mogli da značajno uspore ekonomski rast Islanda, a budući da je finansijski sistem, kao jedna od temeljnih poluga rasta, značajno narušen, kao i da nije vraćeno povjerenje inostranih ulagača, postavlja se pitanje kakav model rasta će Island pronaći u narednom periodu.
Prema riječima aktivistkinje Katrin Odsdotir, još pet ili deset godina se neće znati da li je Island zapravo uspio, tj. jesu li Islanđani postigli nešto veliko ili su samo preživeli.
Zablude u “mitu o Islandu”
Iako je Island zaista sproveo neke nekonvencionalne mjere ekonomske politike, poput uvođenja kapitalnih kontrola, preuzimanja i ponovne prodaje banaka, kao i implementacije nacionalnog programa restrukturiranja duga privatnog sektora, u interpretacijama “islandske priče“ ne smiju se zaboraviti neke činjenice.
Međunarodna pomoć koju je Island dobio u 2008. i 2009. godini iznosila je gotovo 70 odsto BDP-a, što je jedan od istorijskih presedana. Kada bi Hrvatska zatražila takvu pomoć radilo bi se o iznosu od 30-ak milijardi eura, što bi vrlo značajno povećalo spoljnu zaduženost.
Sprovedena je značajna fiskalna konsolidacija od 9 odsto BDP-a, koja je velikim dijelom posljedica snažnih rezova (smanjenje plata, ukidanje transfera, subvencija, smanjenje penzija i sl.), pa se ne može reći da Island nije “poslušao savjete međunarodnih institucija koje se predlažu drugim evropskim zemljama“.
Dvije najveće islandske banke su već nakon 15 meseci privatizovane, pri čemu su prvi put u istoriji velikim delom u stranom vlasništvu. Dakle, ne može se reći da je Vlada Islanda “rekla NE stranim povjeriocima“ kako se ističe u velikom broju medija.
Island nije odbio MMF već je cio ekonomski program sproveo u saradnji sa MMF-om, a bez inostranih finansijskih stručnjaka bilo bi dosta teže sprovesti izrazito kompleksan proces restrukturiranja bankarskog sektora. Takođe, bez pomoći MMF-a ne bi uslijedila ni pomoć drugih zemalja.
Island nije spasao banke jer su bile prevelike, a ne zato što su političari “odlučili da stave građane ispred banaka“. Imovina tri najveće banke je bila veća od 800 odsto BDP-a, što znači da su jednostavno bile prevelik zalogaj za spasavanje.
Nove banke su dokapitalizovane, a uz gubitke centralne banke, sanaciju državnih fondova i sl. ukupni troškovi restrukturiranja finansijskog sistema iznose preko značajnih 40 odsto BDP-a što znači da će poresko opterećenje na Islandu u narednom periodu biti značajno veće. Javni dug je u dvije godine povećan za 300 odsto i sada prelazi 100 odsto BDP-a (s početnih 28 odsto).
Proces restrukturiranja duga privatnog sektora je velikim dijelom pokrenut i da se osigura profitabilnost i stabilnost bankarskog sistema. Preopterećeni građani i preduzeća ne bi mogli da izvrše svoje obaveze, što bi restrukturirani bankarski sistem dovelo u nove probleme.
Guverner Centralne banke Islanda, ministar finansija i premijer su više puta upozorili da se “islandski recept“ ne može primeniti bilo gdje, već da je on posledica strukturnih i zakonskih specifičnosti Islanda.
Valutna klauzula je zapravo proglašena ilegalnom, ali je zakonodavni okvir Islanda bio drugačiji od, primera radi, hrvatskog. Takođe, Islanđanima značajniji problem predstavljaju krediti indeksirani uz Indeks potrošačkih cijena, koji su činili i čine većinu plasmana banaka.
Slučaj “Ajssejv” kratkoročno može da znači rasterećenje za Islanđane, ali spoljnopolitički odnosi među zemljama su značajno pogoršani što može da ima značajne posledice za Island (blokada sredstava MMF-a u krizi je bio samo jedan od primjera).
Ekonomski oporavak je moguć i uz značajnu fiskalnu konsolidaciju, ako se sprovedu odgovarajuće strukturne reforme i ubrza proces razduživanja privatnog sektora, piše b92.net.
Visoki javni dug i povećano poresko opterećenje mogli bi da imaju značajan negativan efekat na srednjoročno (dugoročno) kretanje islandske ekonomije.
