Stopa rasta u Crnoj Gori u ovoj godini bi se, prema projekcijama Centralne banke, mogla kretati od 3,2% do 4,6%, zavisno od izloženosti geopolitičkim i ostalim rizicima, istakao je guverner Centralne banke Crne Gore dr Radoje Žugić u intervjuu za specijalno izdanje časopisa “CorD Magazine” posvećeno biznis sektoru u Crnoj Gori.
Kako je istakao, negativni uticaj rata i pandemije imaće uticaja na ukupnu makroekonomsku situaciju, rast inflacije i održivost javnog duga zemlje.
“Rat u Ukrajini nikome ne može donijeti ništa dobro i uticaće negativno na brojne sektore, kao i na zaposlenost, inflaciju i standard stanovništva u Crnoj Gori. U tom kontekstu izraženi su rizici sa kojima se zemlja suočava. Ipak, kad je u pitanju bankarski sektor, on za sada ima odlične pokazatelje i nizak procenat nekvalitetnih kredita”, ocjenio je on.
Kako danas gledate na moguće efekte reforme predviđene programom ,,Evropa sad“ kada smo zbog rata u Ukrajini ušli u novu fazu nestabilnosti na globalnom tržištu?
Centralna banka je pozdravila određene ciljeve ovog programa, prije svega smanjenje opterećenja zarada i poboljšanje ekonomskog standarda, posebno najsiromašnijih kategorija stanovništva.
Međutim, prije primjene ovog programa, ukazali smo na određene rizike koji ga prate, posebno na one koji mogu ugroziti fiskalnu stabilnost. Zbog činjenice da je Skupština usvojila mjere za smanjenje prihoda i povećanje rashoda, ali ne i mjere za povećanje prihoda, koje su inicijalno predložene, Centralna banka Crne Gore dijeli mišljenje MMF-a da je ovaj program trebalo sprovoditi postepeno, u pažljivo odabranim fazama, a sve u cilju eliminisanja rizika povećanja nezaposlenosti i neformalne ekonomije, povećanja inflatornog pritiska i neostvarivanja planiranih prihoda.
Kako se ova situacija sa poremećajem cijena energenata, inflacijom, kidanjem proizvodnih lanaca i nesigurnošću u vezi sa turističkom sezonom može odraziti na budžetske prihode i privredni rast u Crnoj Gori?
Rast u ovoj godini će svakako biti izložen rastućim inflatornim pritiscima, koji će negativno uticati na privatnu potrošnju. Crna Gora je pogođena inflatornim pritiscima usljed viših troškova energije i prehrambenih proizvoda, kao i zbog visoke uvozne zavisnosti. Direktne posljedice rata se mogu materijalizovati u sektoru turizma, zbog očekivanog manjeg broja turista iz Rusije i Ukrajine, koji su činili skoro četvrtinu od ukupnog broja noćenja stranih turista u Crnoj Gori. Pad u ovom sektoru, ukoliko ne dođe do supstitucije sa turistima iz drugih destinacija, uticaće na smanjenje budžetskih prihoda i, dodatno, na potrošnju. Međutim, sa jenjavanjem pandemije možemo očekivati revitalizaciju zapadnog turističkog tržišta, te bi se pad sa rusko-ukrajinskog tržišta mogao u određenoj mjeri kompenzovati.
Što se tiče budžetskih prihoda, jasno je da opadanje ekonomske aktivnosti i sve ostale pobrojane teškoće vode pogoršanju budžetske neravnoteže, iako je inflacija u prvom kvartalu, paradoksalno, „pogodovala“ rastu budžetskih prihoda.
Kakve će efekte imati ova situacija na nastavak finansiranja velikih infrastrukturnih projekata?
Visok stepen neizvjesnosti usljed rusko-ukrajinskog rata i poremećaji u međunarodnoj trgovini mogu, generalno, uticati na slabljenje povjerenja investitora i time usporiti investicije. Programom ekonomskih reformi za period 2022-2024, planirani iznos investicija u saobraćajne i energetske infrastrukturne projekte iznosi oko 172 miliona eura u tekućoj godini, od čega je planirano da se 75% finansira iz javnih izvora, a 25% iz privatnih. Evidentno je da nije u pitanju previsok nivo investicija, kao u godinama intenzivne gradnje auto-puta, tako da mislim da, i pored svih izazova, ovaj cilj nije neostvariv ili bar ne najvećim dijelom.
Prema Programu ekonomskih reformi, otpočinjanje novog velikog investicionog ciklusa očekuje se u periodu 2023-2024, kada je, između ostalog, planirana izgradnja druge dionice autoputa Bar – Boljare. Da li će i kojom dinamikom ove planirane investicije biti realizovane zavisiće od brojnih faktora.
Šta su vaše preporuke Vladi za vođenje ekonomske politike u 2022?
S obzirom da izrada preporuka Vladi za vođenje ekonomske politike nije obaveza Centralne banke, već mogućnost koju predviđa zakon, krajem prošle godine smo pripremili nešto drugačiju formu ovog dokumenta, u vidu analize najvažnijih makroekonomskih rizika. U ovom dokumentu su identifikovani rizici sa kojima se Crna Gora suočava. Vladi je preporučeno da identifikovane rizike pažljivo prati i da preuzima preventivne mjere u pravcu izbjegavanja, odnosno minimiziranja njihovih eventualnih posljedica.
Rizici koji su analizirani u ovoj studiji su podijeljeni na: kratkoročne i dugoročne makroekonomske rizike, rizike iz bankarskog sistema, fiskalne rizike, rizik inflacije, eksterne rizike i ostale.
Smatram da su ključni izazovi vezani za fiskalnu sferu i, posebno, dalje kretanje javnog duga. Visok iznos deficita na kraju 2020. godine povukao je za sobom potrebu za dodatnim zaduživanjem, što je, zajedno sa značajnim padom BDP-a, uslovilo rast bruto javnog duga na nivo od 4,4 milijarde eura ili 105,3% BDP-a, dok je bruto državni dug iznosio 103,5% BDP-a.
Procijenjeni rast BDP-a u 2021. godini uticao je na smanjenje učešća javnog duga u bruto domaćem proizvodu. Tako je, na kraju 2021. godine, bruto javni dug Crne Gore iznosio 4,2 milijarde eura ili 84,7% BDP-a, dok je bruto državni dug iznosio 83,3% BDP-a.
Kakvo je stanje u bankarskom sektoru u Crnoj Gori i po kojim okolnostima se ono može zadržati na takvom nivou?
Bankarski sektor je stabilan, visoko likvidan i adekvatno kapitalizovan.
U februaru 2022. godine zabilježen je rast svih ključnih bilansnih pozicija u odnosu na isti period prethodne godine. Bankarski sistem karakteriše visoka likvidnost. Naime, likvidna aktiva je na visokom nivou, i na kraju februara 2022. godine iznosila je 1.450 miliona eura, što je za 34,6% više nego u istom mjesecu 2021. godine. Takođe, depozitni potencijal banaka je na visokom nivou, pri čemu ukupni depoziti na kraju februara iznose 4.292,2 miliona eura, i u jednogodišnjem uporednom periodu bilježe rast od 25,6%. Nastavljen je trend smanjenja aktivnih i pasivnih kamatnih stopa.
Centralna banka, koristeći sve raspoložive alate supervizije, sa posebnom pažnjom prati kvalitet aktive banaka. Nekvalitetni krediti na kraju februara predstavljaju 6,69% ukupnih kredita, i na mjesečnom nivou bilježe pad od 0,18 p.p. Na godišnjem nivou nekvalitetni krediti bilježe rast od 0,99 p.p. Koeficijent solventnosti na kraju 2021. godine na agregatnom nivou iznosio je 18,5%, što je znatno iznad zakonom propisanog minimuma (10%).
Centralna banka Crne Gore na dnevnoj osnovi prati stabilnost depozita na nivou pojedinih banaka i sistema kao cjeline, sa akcentom na depozite nerezidentnih lica koji dolaze iz Ukrajine i Ruske federacije od početka rata u Ukrajini. Dnevni podaci koje nam banke dostavljaju pokazuju da su ukupni depoziti na nivou sistema od početka ratnih dejstava ostvarili rast.
Isključujući escrow račune, ukupni depoziti nerezidentnih lica iz Ruske federacije predstavljaju samo 2,7% ukupnih depozita na nivou sistema, pa je jasno da čak i potpuno povlačenje depozita ovih lica ne može ugroziti likvidnu poziciju na nivou sistema.
Kako se na bankarsko tržište Crne Gore odražava inflacija? Šta očekujete kada su u pitanju cijene i dinamika odobravanja kredita kompanijama i stanovništvu?
Za sada nije evidentiran negativan uticaj inflacije na bankarsko tržište u Crnoj Gori. Naime, svi indikatori rizika su umjereni, kamatne stope bilježe blagi pad tokom 2021. i 2022. godine, a kreditna aktivnost je pozitivna. Iako su oprezne prilikom kreditiranja, banke pružaju podršku klijentima. Tako je u februaru 2022. ostvaren godišnji rast ukupnih kredita od oko 220 miliona eura, odnosno krediti su porasli za 6,9% u odnosu na februar 2021. godine, od čega je rast kredita privredi iznosio 5,7%, a stanovništvu 3,7%.
Koliko su banke u Crnoj Gori napredovale u digitalizaciji i korišćenju vještačke inteligencije?
Većina banaka koje posluju na našem tržištu fokusirana je na automatizaciju internih procesa prepoznajući različite benefite koje donosi digitalna transformacija, kako za samu organizaciju, tako i za klijente. Osim automatizacije internih procesa, banke najviše ulažu i najviše se oslanjaju na inovacije u plaćanjima (E Wallets, QR codes), chat bot i analizu velikih podataka, dok korišćenje vještačke inteligencije još uvijek nije prisutno na našem tržištu.
Kada bi se moglo očekivati usaglašavanje crnogorske regulative sa SEPA (Single Euro Payment Area) standardima?
Centralna banka Crne Gore je uskladila ključne regulatorne zahtjeve koje mjere spremnost Crne Gore za pridruženje SEPA-i.
Savjet Centralne banke je još marta 2020. godine usvojio radnu verziju nacrta zakona o izmjenama i dopunama Zakona o platnom prometu koji u potpunosti inkorporira Direktivu EU 2015/2366 o platnim uslugama na unutrašnjem tržištu, tzv. PSD2 direktivu. Vlada Crne Gore je u decembru 2021. godine uputila Skupštini Crne Gore Prijedlog Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o platnom prometu, na usvajanje. Donošenjem ovog zakona crnogorski regulatorni okvir o platnom prometu biće u potpunosti usklađen sa pravnom tekovinom Evropske unije iz ove oblasti.
U cilju usklađivanja sa sekundarnim izvorima prava Evropske unije u oblasti platnog prometa, CBCG je pripremila, a Skupština Crne Gore, u decembru 2021. godine, donijela Zakon o uporedivosti naknada povezanih sa računom za plaćanje potrošača, prebacivanju računa za plaćanje potrošača i računu za plaćanje sa osnovnim uslugama i Zakon o međubankarskim naknadama i posebnim pravilima poslovanja u vezi sa platnim karticama, koji su u potpunosti usaglašeni sa relevantnim EU direktivama.
Za potpunu usaglašenost crnogorskog regulatornog okvira sa zahtjevima SEPA-e, potrebno je transponovanje još tri uredbe. CBCG je od centralnih banaka zemalja Evropske unije zatražila tehničku pomoć za transpoziciju ovih uredbi, sa ciljem da iste budu usvojene do kraja 2022. godine.
CBCG je predložila i snažno podržava koncept umrežavanja kroz sistem instant plaćanja (TIPS) Evropske centralne banke. Planirano je da se ovaj projekat okonča u 2024. godini.
RIZICI
Rusko-ukrajinski rat bi se mogao negativno odraziti na priliv turista i na investicije, imajući u vidu da je Rusija u prethodnoj godini bila najveći strani investitor u Crnoj Gori.
IZAZOVI
Iako javni dug, u procentualnom iznosu, ima opadajući trend, njegov visok nivo u apsolutnom izrazu zabrinjava. Otuda je ovo najznačajniji sistemski rizik visokog ranga.
STABILNOST
Bankarski sektor je stabilan, visoko likvidan i adekvatno kapitalizovan. Za sada nije evidentiran negativan uticaj inflacije na bankarsko tržište u Crnoj Gori.
Očekivanja za ovu godinu ukazivala su na rast ekonomije od preko 6%, ali sada u Centralnoj banci imamo više različitih scenarija, koji pokazuju da se stopa rasta može kretati od 3,2% do 4,6%, zavisno od izloženosti geopolitičkim i ostalim rizicima.
Očuvana sistemska stabilnost, pozitivni trendovi, te pojačana supervizorska aktivnost doprinose našem očekivanju da će bankarski sistem i ubuduće odolijevati potencijalnim šokovima i zadržati dobre performanse.
