Tehnička, evropska, manjinska, ekspertska, koncetraciona, vlada izbornog povjerenja, vlada građanskog jedinstva, Evropa sad, Savez za Evropu…itd…
Čini se da savremena politička teorija u Crnoj Gori posljednjih godina doživljava svojesvrsnu identitetsku krizu. Svaka politička partija ili pokret su se posljednjih godina, bilo iz klupa vlasti ili opozicije, javili sa bar jednom revolucionarnom idejom kako da se uredi državni aparat na način koji će našu zemlju da torpeduje na ovom sada već rekordno dugom putu ispunjavanja evropskih standarda. Ipak, pored svih tih predloga, ideja, velikih riječi i malih djela, tom putu se i dalje ne nazire kraj.
Pored toga što nas taj maltene dvodecenijski put sa jednim istim političkim akterima kao vodičima, čini fizički starijim, psihički umornijim, vrlo je bitno napomenuti koliko je građane taj put koštao i finansijski.
„Lako je njemu, njega stranka plaća.“ „On vozi partijski auto.“ „Ona je dobila stan preko stranke.“ „Oni službenim kolima idu na zimovanje“. „Svaki dan ručaju u restoranu na potpis“.
Ove, a i slične izjave, u našem malom društvu, čujemo svi maltene svakog dana i svi poznajemo nekog od aktera iz ovih izjava. Da bi neko uživao ove i slične privilegije, neko to mora da plati. Kad god se kaže „neko“, odmah znamo da smo to mi, građani ove zemlje, oni koji porezima pune lokalne i državne budžete.
Nakon godina analiziranja finansijskih izvještaja o poslovanju privatnih i državnih firmi i uporednih analiza kompanija po istim privrednim segmentima, konačno su na red došle i one firme, pardon partije koje ponajviše utiču na naš životni standard, ali i budućnost svih nas. To da se političke partije kod nas smatraju za firme nije nikakva tajna niti uvreda, imajući u vidu da su to organizacije koje imaju određenu imovinu, zapošljavaju priličan broj ljudi, dok pored ogromnih donacija i priliva iz državne kase često registruju prihode i iz određenih djelatnosti, kao što je rentiranje te imovine.
- Da li znate da 12 političkih partija koje imaju parlamentarni status zapošljavaju na neodređeno skoro 240 ljudi te za njihove bruto zarade godišnje izdvajaju preko 2,6 miliona eura?
- Da li znate da su partije samo od državnog i lokalnih budžeta za redovan rad i izborne kampanje tokom 2020. godine primile maltene 10 miliona eura?
- Da li znate da je imovina političkih stranaka vrijedna skoro 2,5 miliona eura i da samo jedna od njih posjeduje imovinu vrijedniju od 1,6 miliona eura?
- Da li znate da su partije tokom 2020.godine na reklamu i skupove potrošile skoro 3,4 miliona eura, a na troškove reprezentacije više od 600 hiljada eura?
- Da li znate da je Državna revizorska institucija zbog negativnog mišljenja i velikog broja datih preporuka na izvještaj o reviziji godišnjeg izvještaja poslovanja jedne parlamentarne stranke, isti proslijedila Vrhovnom državnom tužilaštvu?
Ako želite da saznate odgovore na ova, ali i na brojna druga pitanja, onda smo uvjereni da ćete sa pažnjom čitati sljedeće redove ove naše analize.
OSNOV ZA ANALIZU
Političke partije u Crnoj Gori dužne su u skladu sa zakonima da prijavljuju sve svoje prihode, kao i troškove poslovanja u formi godišnjih finansijskih izvještaja koje dostavljaju Agenciji za sprječavanje korupcije i Državnoj revizorskoj instituciji (DRI). Ova obaveza se odnosi na sve političke subjekte evidentirane u Registru političkih partija i koji po osnovu mandata na lokalnim ili parlamentarnim izborima ostvaruju pravo na budžetska sredstva za finansiranje redovnog rada, a takvih je čak 65 u našoj zemlji. Međutim, svi oni niti su ažurni niti se trude da poštuju osnovne propise iako bi to trebalo da im je u vrhu prioriteta kada je opis njihovog posla u pitanju. Posmatrajući izvještaje o poslovanju za 2020. godinu, vidimo da je u zakonom predviđenom roku na adresu Agencije za antikorpuciju izvještaje dostavilo 47 partija, dok je Državna revizorska institucija primila svega 43 izvještaja.
Kompletnu tabelu sa spiskom političkih subjekata i ažuriranim pregledom dostavljenih izvještaja za 2020. godinu možete pogledati OVDJE.
Rukovodstvo svake stranke je odgovorno za pripremu i fer prezentovanje Finansijskog izvještaja, kao i za usklađenost poslovanja sa važećim zakonskim propisima, dok je odgovornost DRI da, na osnovu izvršene revizije, izrazi mišljenje da li su dostavljeni finansijski izvještaji u svim materijalnim aspektima sastavljeni i prezentovani na fer i objektivan način u skladu sa važećim okvirom finansijskog izvještavanja. Pored odgovornosti za izražavanje mišljenja o finansijskim izvještajima, odgovornost DRI je izražavanje i mišljenja da li su finansijske i druge radnje subjekta revizije, u svim materijalnim aspektima usklađene sa zakonima, drugim propisima i aktima koji su identifikovani kao kriterijumi za predmetnu reviziju.
Iako ih ima 65 registrovanih u zemlji, ovom analizom su obuhvaćene one političke partije koje imaju parlamentarni status, a čije godišnje konsolidovane finansijske izvještaje za 2020. godinu je DRI uspjela do današnjeg dana da reviduje. Za one stranke sa parlamentarnim statusom čije godišnje izvještaje DRI još uvijek nije uspjela da odradi reviziju (ili se makar te revizije ne mogu pronaći na portalu DRI), koristili smo podatke iz godišnjih izvještaja koji su objavljeni sa sajtu Agencije za antikorupciju.
U tom svjetlu, dva su cilja ove analize:
- prvi je uporedni pregled mišljenja i preporuka koje je ustanovila DRI svojim radom do sada,
- dok se drugi odnosi na uporedni pregled finansijskog poslovanja političkih partija.
1. REVIZIJA GODIŠNJIH KONSOLIDOVANIH FINANSIJSKIH IZVJEŠTAJA POLITČKIH SUBJEKATA
DRI u procesu revizije izvještaja o poslovanju političkih subjekata sprovodi dva postupka: prvi je finansijska revizija koja podrazumijeva reviziju Godišnjeg konsolidovanog finansijskog izvještaja, dok revizija pravilnosti podrazumijeva provjeru usklađenosti poslovanja subjekta revizije sa zakonskom i drugom regulativom. Kada su u pitanju izvještaji za 2020. godinu, DRI je uradila revizije za 11 političkih subjekata, od kojih njih 9 djeluje na državnom nivou, a 2 su lokalne grupe birača: Arsenal Za Tivat i Tivatska akcija, ali njihovi izvještaji nisu predmet ove analize. Poređenja radi, DRI je za 2019. godinu odradila reviziju izvještaja 8 političkih subjekata, a za 2018. godinu čak 25 izvještaja.
Od 9 analiziranih subjekata pozitivno mišljenje na finansijsku reviziju su zaslužila samo dva: Demokratska Crna Gora (Demokrate) i Socijaldemokratska partija Crne Gore (SDP), dok su isto ali sa dodatnim skretanjem pažnje dobili izvještaji 5 politčkih subjekata: Demokratska partija socijalista (DPS), Socijaldemokrate Crne Gore (SD), Albanska Alternativa (AA), Demokratska partija (DP) i Nova srpska demokratija (NOVA). Uslovno mišljenje na finansijsku reviziju su dobila dva subjekta: Građanski pokret URA (URA) i Bošnjačka stranka (BS).
Rezultati revizije pravilnosti nisu toliko dobri kao ovi prethodni, pa su pozitivno mišljenje sa skretanjem pažnje zaslužili samo izvještaji Demokrata i DPS-a uz po 2 preporuke, dok je uslovno mišljenje rezervisano za 3 stranke sa priličnim brojem preporuka za poboljšanje evidencije i izvještavanja. Nažalost, čak 4 politička subjekta su dobila negativno mišljenje, a izvještaji o reviziji njihovog poslovanja su dostavljeni Odboru za politički sistem, pravosuđe i upravu Skupštine Crne Gore, dok je izvještaj o reviziji poslovanja Bošnjačke stranke zbog negativnog mišljenja DRI i velikog broja preporuka proslijeđen Vrhovnom državnom tužilaštvu na ocjenu i mišljenje.
Kompletan pregled navedenih rezultata odrađenih revizija možete vidjeti u tabeli ispod:
U nastavku je dat pregled najčešćih preporuka koje je Državna revizorska institucija preporučila političkim subjektima, na osnovu revizije njihovih godišnjih izvještaja.
1.1 FINANSIJSKA REVIZIJA
Finansijkom revizijom je politčkim subjektima DPS, URA, BS skrenuta pažnja da evidenciju troškova vrše u skladu sa Pravilnikom o kontnom okviru, kao i da su DPS i URA dužni da nabavku telekomunikacione opreme evidentiraju na odgovarajući način shodno važećem Pravilniku.
Pojedinim političkim subjektima URA, SD, NOVA, BS je sugerisano preporukama DRI da su dužni da sve troškove pravdaju adekvatnom i potpunom dokumentacijom shodno Zakonu o računovodstvu.
Takođe, revizijom je potvrđeno da pojedini subjekti (URA) nisu u poslovnim knjigama evidentirali sve prihode, te im je preporukama to jasno sugerisano da rade.
Revizijom je ujedno pojedinim subjektima (DP) skrenuta pažnja da evidentiranje troškova po osnovu isplata iz blagajne vrše u momentu plaćanja, a ne u momentu nastanka troška, a takođe i da su određeni subjekti (AA) dužni da zahtijevaju povraćaj datih avansa ili da pribave fakture kojima će se sprovesti knjiženja u poslovnim knjigama po datim avansima..
1.2 REVIZIJA PRAVILNOSTI
Revizijom pravilnosti godišnjih konsolidovanih finansijskih izvještaja koje je sprovela DRI je utvrđeno da su politički subjekti: Demokrate, DPS, SD, za lokalne izbore održane 30. avgusta 2020. godine u više opština (Budva, Kotor i Andrijevica, Gusinje) otvorili jedan žiro račun, što nije u skladu Zakonom o finansiranju političkih subjekata i izbornih kampanja, pa im je DRI preporučila da su dužni za svaku potvrđenu izbornu listu otvarati posebne žiro račune.
Takođe, revizijom je utvrđeno da su subjekti (RA, AA, NOVA dužni da sva plaćanja troškova izbornih kampanja vrše sa posebnog žiro računa, a ne sa računa partije, shodno Zakonu. Dalje, revizijom je ponovljena obaveza i data preporuka partijama URA, SDP da sva sredstva namijenja za finansiranje izborne kampanje uplaćuju na poseban žiro račun, otvoren u te svrhe.
Građanskom pokretu URA je revizijom data preporuka da nije dozvoljeno zaduživanje kod fizičkih lica shodno Zakonu o finansiranju političkih subjekata i izbornih kampanja.
Određen broj političkih subjekata (SD, NOVA) nije, po mišljenju DRI realno planirao rashode u odnosu na prihode koje očekuje da ostvare u finansijskoj godini, tj planirali su mnogo veće rashode od prihoda.
Revizijom pravilnosti je utvrđeno da politički subjekt URA nije vršio plaćanje poreskih obaveza na isplaćene naknade fizičkim licima za zakup poslovnih prostora, te im je preporukama ponovno apostrofirana ta zakonska obaveza. Kada su u pitanju zakupi poslovnih prostora, DRI je utvrdila da pojedini subjekti (SD, NOVA) nisu u ugovorima o zakupu uključili pravni osnov za zaključenje ili ugovori nisu ovjereni od strane nadležnog organa (SD, DP, AA), a što im je sugerisano preporukama da odradei.
Brojni subjekti (URA, SD, DP, AA, NOVA) nisu u propisanom roku podnosili Poreskoj upravi mjesečne obrasce IOPPD, a na šta im je revizijom DRI takođe skrenula pažnju uz adekvatne preporuke na poštovanje ove obaveze. Dodatno, revizijom izvještaja DP je utvrđeno da ova partija nije redovno vršila isplatu neto zarada, kao ni poreskih obaveza po ovom osnovu u 2020. godini, što nije u skladu sa Zakonom o radu. Takođe, partije URA, SD, AA nisu prilikom angažovanja izvršilaca po ugovoru o djelu obezbijedile podatke da su angažovana lica već negdje zaposlena te se time nije moglo utvrditi da li su partije vršile pravilan obračun poreskih obaveza na isplaćene naknade.
Revizijom je utvrđeno da su sljedeći politički subjekti: Demokrate, AA zaključivali ugovore o djelu za obavljanje poslova koji spadaju u redovne partijske aktivnosti, te im je DRI preporukama sugerisala da za takve potrebe treba da zaključuju ugovore o radu, a ne ugovore o djelu.
Kada su u pitanju stalno zaposlena lica, DRI je revizijom utvrdila da subjekti SD, BS nisu za određen broj lica adekvatno dokumentovali ispunjenost posebnih uslova definisanih Pravilnikom o sistematizaciji radnih mjesta.
Revizijom je utvrđeno da pojedini subjekti (URA, SDP, SD, DP, NOVA) nisu pravilno evidentirali sve troškove i izvore finansiranja koji se odnose na redovne aktivnosti i izborne kampanje, te im je DRI preporučila da sa pažnjom iste iskazuju i u svojim poslovnim knjigama i u Izvještajima koje dostavljaju Agenciji za sprječavanje korpucije.
Vrlo bitan segment preporuka u okviru revizija se odnosi na račune za pravdanje reprezentacije, a DRI je subjektima URA, SD, SDP, BS sugerisala da su dužni da obezbijede ovjeravanje računa od strane ovlašćenih lica koje odobravaju troškove na teret Partije u cilju efikasne kontrole, kao i da definišu limite za navedene troškove, te spisak lica koja ostvaruju pravo na njih.
Ista primjedba DRI se odnosi i na račune za troškove goriva, te da je obavezno ovjeravanje istih od strane ovlašćenih lica uz donošenje ili izmjenu internih akata kojima će se definisati limiti za potrošnju goriva i ostali potrebni podaci, a preporuka se odnosila na subjekte SD, SDP.
Takođe je revizijom pravilnosti utvrđeno da subjekt DPS nema usvojenu internu proceduru koja reguliše službena putovanja, te da je neophodno da uslove i način ostvarivanja naknada troškova službenih putovanja u zemlji uskladi sa važećom Uredbom o naknadi troškova zaposlenih u javnom sektoru, kao jedinim propisom koji reguliše ovu oblast, obzirom da nije internom procedurom definisao ovo pitanje. Subjektima SDP i DP je takođe sugerisano i da od zaposlenih zahtijevaju podnošenje Izvještaja o službenom putovanju nakon povratka sa službenog puta.
Revizijom izvještaja SDP je DRI utvrdila da su predsjednici pojedinih gradskih odbora podizali gotovinu na ime naknada za opunomoćene predstavnike i potpisivali se u ime istih, ali nisu prezentirani dokazi da su opunomoćeni predstavnici na kraju i preuzeli gotovinu od navedenih lica. Demokratskoj partiji je dodatno sugerisano da smanji gotovinske isplate iz blagajne i da plaćanje troškova vrši preko žiro računa. U ovom svjetlu je skrenuta pažnja i subjektu NOVA na poštovanje blagajničkog maksimuma koji je utvrđen Zakonom o sprječavanju nelegealnog poslovanja.
Urednost djelovnodnika, kao pitanje vrlo formalnog karaktera je bilo predmet preporuka subjetima URA, SD, SDP, DP, BS, kojima je skrenuta pažnja na obavezu evidentiranja i arhiviranja svih ulaznih i izlaznih akata uz dodatno definisanje internih procedura za postupanje sa aktima.
Revizijom izvještaja svih političkih subjekata je ustanovljeno da oni ne sadrže poseban Izvještaj o načinu i namjeni utroška sredstava za finansiranje rada ženske organizacije, kako je to predviđeno Zakonom, ali se ta primjedba i preporuka odnosi na Ministarstvo finansija i socijalnog staranja koje je dužno da podzakonskim aktom konačno utvrdi formu ovog izvještaja, s obzirom da se iste preporuke ponavljaju već nekoliko godina.
Dodatno, albanskim nacionalnim partijama: Demokratska partija DP i Albanska alternativa AA je sugerisano da su u obavezi da budžetska sredstva za finansiranje redovnog rada ženske organizacije koriste na način propisan Zakonom, a što ove partije tokom 2020. godine nisu adekvatno radile, s obzirom da u postupku revizije nisu priložili Statute ženskih organizacija iako su novac namijenjen njima potrošili.
Osim pobrojanih nepravilnosti koje se uglavnom vežu za veći broj političkih subjekata, veliki broj dodatnih je uočen u izvještajima Bošnjačke stranke, a što je na koncu i bio osnov da DRI taj izvještaj o reviziji poslovanja zbog negativnog mišljenja i velikog broja datih preporuka proslijedi Vrhovnom državnom tužilaštvu na ocjenu i mišljenje. DRI je istakla u tom izvještaju, između ostalog, da je Stranka vršila nabavku određene robe koja se ne može smatrati robom potrebnom za rad stranke, da određene fakture ne sadrže specifikaciju te se ne može utvrditi šta je nabavljeno, da Stranka nije na kraju izvještajnog perioda u poslovnim knjigama sprovela zaključna knjiženja i evidentirala poslovni rezultat, da Stranka u poslovnim knjigama nije obezbijedila posebnu evidenciju ostvarenih rashoda za redovno poslovanje i za izborne kampanje, da nisu usaglašavana potraživanja sa lokalnim samoupravama, kao i sa većim brojem dobavljača, da se u knjigama stalna imovina ne prikazuje po nabavnoj vrijednosti i ukupnoj ispravci vrijednosti iste, kao i da Stranka ne posjeduje analitičku evidenciju osnovnih sredstava u posebnom programu ili tabelama, te da ni amortizacija nije vršena adekvatno. Dodatno, Stranka je vršila isplatu troškova upotrebe sopstvenih vozila u službene svrhe, a putni nalozi koji su to pratili nisu bili adekvatnog sadržaja.
Na kraju i posebno zanimljiv detalj iz izvještaja o reviziji Godišnjeg finansijskog izvještaja NOVA-e koji se odnosio na preporuku DRI upućenoj Centralnoj banci Crne Gore da ne sprovodi prinudnu naplatu sa posebnih računa za finansiranje izbornih kampanja. Naime, DRI je utvrdila da je u toku 2020. godine sa izbornog računa koalicije “Za Budućnost Crne Gore” izvršena prinudna naplata redovnih poreskih obaveza partije NOVA u iznosu od 17 hiljada eura, kao i dijela rate kredita u iznosu od 2,6 hiljada eura, te je u svom izvještaju bila stava da sredstva na posebnom izbornom računu koji služi za finansiranje izborne kampanje ne mogu biti predmet izvršenja u skladu sa zakonom kojim se uređuje postupak izvršenja i obezbjeđenja.
2. UPOREDNA ANALIZA FINANSIJSKOG POSLOVANJA POLITIČKIH SUBJEKATA
Na red dolaze i brojke, prezentovane kroz finansijske iskaze političkih stranaka (bilans stanja, bilans uspjeha i statistički aneks).
Prije svega, gruba cifra, ali koja izuzetno dočarava o kakvim se iznosima radi kada je u pitanju finansiranje rada političkih subjekata iz državnog i lokalnih budžeta: Politički subjekti u Crnoj Gori su samo za protekle tri godine na ovaj način prihodovali preko 20,3 miliona eura!
Naravno, najveći finansijer je državni budžet koji izdvaja maltene dvije trećine redovnih prihoda političkih subjekata, dok Glavni grad Podgorica učestvuje u prosjeku 4 odsto.
Kompletan uporedni pregled redovnih opredijeljenih budžetskih sredstva za finansiranje političkih subjekata možete za prethodne tri godine vidjeti ovdje: 2019, 2020 i 2021.
U nastavku su politički subjekti takođe često predstavljeni skraćenim nazivima, a na kojima se (bar jednom u tesku) nalaze linkovani Godišnji konsolidovani finansijski izvještaji o poslovanju, koji su predati Agenciji za sprječavanje korupcije i mogu se pronaći na njihovom veb sajtu.
2.1 IMOVINA POLITIČKIH SUBJEKATA
Kako smo u uvodu teksta i rekli, političke stranke imaju određenu imovinu, koja se uglavnom sastoji od pokretne imovine, dok su izuzetak pojedine partije koje imaju određenu nepokretnu imovinu kao što su DPS, SDP, Socijlistička narodna partija (SNP), a koja se uglavnom ogleda kroz posjedovanje poslovnih prostora, a ta i takva imovina je za većinu stranaka bila dovoljna da pokrije iznos dugoročnih obaveza koje je partija imala na kraju 2020. godine. Izuzetak su SD, PZP i Demokrate, čije dugoročne obaveze prevazilaze vrijednost stalne imovine.
Kada su u pitanju obrtna sredstva (potraživanja i gotovina) koje su partije imale u svojim knjigama na kraju 2020. godine, te ako izuzmemo DPS kao najlikvidniju partiju koja ima preko 1 milion obrtnih sredstava, vidimo da ta sredstva uglavnom nisu bila dovoljna kako bi partije pokrile svoje kratkoročne obaveze. Najveći minus prati poslovanje NOVA-e, čije kratkoročne obaveze su za čak 364 hiljade eura bile veće od potraživanja i gotovine. U nezavidnoj situaciji je i SNP, čija obrtna sredstva su za 202 hiljade eura manja od obaveza koje dospijevaju u kratkom roku. Velikom likvidnošću na kratak rok može se pohvaliti BS, Demos, SD i SDP.
Detalje po svim analiziranim strankama sa parlamentarnim statusom predstavili smo u tabeli u nastavku.
2.2 ZAPOSLENI U POLITIČKIM PARTIJAMA
Iako je fakat da od partija i partijskog zapošljavanja po raznim dubinama zavisi egzistencija ogromnog broja ljudi, same partije ipak nisu veliki poslodavci. U partijama koje su u svojim finansijskim iskazima, tačnije u statističkim aneksima jasno iskazale koji broj ljudi zapošljavaju i koliko novca godišnje izdvajaju za njihove zarade (u okviru stavke “Troškovi zarada i naknada zarada (bruto)”), kreirali smo agregatni prikaz njihovog broja, zbirnog izdvojenog iznosa za te namjene, ali i izračunali koliko iznose prosječne neto zarade u pojedinačnim partijama, bez poreza i doprinosa.
Iz priložene tabele se vidi da su analizirane stranke tokom 2020. godine u prosjeku zapošljavale 237 ljudi, a da je prosječna neto zarada zaposlenih bila blizu državnog prosjeka. Za tako velike prihode, ali i dobit koju partije ostvaruju, ove cifre svakako nisu za pohvalu. Dakako, moramo biti svjesni da svi politički subjeki mnogo veće troškove knjiže na drugim kontima, kao što su “Naknade troškova smještaja, ishrane i prevoza na službenom putu”, te pretpostavljamo da na taj način kompenzuju angažman brojnih dodatnih saradnika koje angažuju putem ugovora o djelu. DRI je već nekoliko puta godinama unazad u svojim izvještajima brojnim subjektima sugerisala da su dužni da radnike koji obavljaju klasične partijske poslove zaposle putem ugovora o radu, a ne kao do sada po ugovoru o djelu.
Najveće neto zarade ostvaruju zaposleni u NOVA-oj i DPS-u, ali je velika razlika u broju zaposlenih, gdje se DPS pojavljuje kao poslodavac mnogo većeg broja stalno zapošljenih radnika. Platu veću od prosječne u državi primaju još samo zaposleni u Demokratskoj narodnoj partiji (DNP), Liberalnoj partiji (LP) i Demos-u, dok su radnici ostalih partija makar formalno osigurani na plate manje od državnog prosjeka.
Najniže zarade primaju zaposleni u Bošnjačkoj stranci i SNP-u, uprkos činjenici da ove partije, imajući u vidu teritorijalnu rasprostranjenost, zapošljavaju veći broj ljudi. Prava Crna Gora (Prava) i Građanski pokret URA su pak prijavile samo 1 zaposlenog u svojim poslovnim knjigama, koji primaju zarade manje od državnog prosjeka.
Na spisku nema predstavljenih podataka za Pokret za promjene (PZP) s obzirom da ovaj subjekt nije adekvatno u statističkom aneksu odradio razdvajanje troškova po pojedinačnim kontima, a nema ni partija koje su u finansijskim iskazima izostavile da prikažu broj zaposlenih: Radnička partija (RP), Ujedinjena Crna Gora (UCG), CIVIS i albanske nacionalne partije (AA i DP).
2.3 PRIHODI POLITIČKIH SUBJEKATA
Godina 2020. jeste bila izborna godina, te je to jedan od razloga što su i budžeti političkih stranaka bili značajno puniji nego godinu ranije. Ipak, gledajući krajnji finansijski rezultat svih njih, vidimo da su partije tokom te godine u totalu potrošile više novca nego što su prihodovale.
Ako pak analiziramo krajnji finansijski rezulat pojedinačnih subjekata, vidimo da je najbolji ostvarila najveća politička partija DPS, koja je godinu završila sa pozitivnim finansijskim uspjehom od preko 465 hiljada eura. Ova partije je ujedno registrovala i najveće prihode, preko 3,6 miliona eura računajući izvore iz državnog i lokalnih budžeta.
Zanimljivo je da su Socijaldemokrate, dotadašnji manji činilac vlasti – ostvarile najlošiji rezultat, sa registrovanim gubitkom od skoro 225 hiljada eura, uprkos tome što su prihodovali ukupno 680 hiljada eura, a dodatno imajući u vidu i činjenicu da su tokom 2020. godine bili među tri najveća primaoca sredstava kada su u pitanju prihodi iz lokalnih uprava.
Politički subjekti čije smo izvještaje analizirali su tokom 2020. godine ostvarili ukupne prihode u iznosu od 9,9 miliona eura, računajući samo ova dva osnova izvora: državni i lokalne budžete.
Tabelarni prikaz ostvarenih prihoda po vrsti i političkim subjektima je predstavljen u nastavku:
Sljedećim grafikom smo se potrudili da na osnovu izvještaja o poslovanju posmatranih i gore-pobrojanih političkih subjekata za period 2017-2020. godina izdvojimo ukupne prihode po najvećim prihodnim segmentima kojima partije finansiraju svoj rad: prihodi iz državnog, lokalnih budžeta, prihodi od članarina, priloga i usluga.
Izdvojene sume novca su stvarno impozantne, preko 30 miliona eura u jednom izbornom ciklusu od 4 godine su država i lokalne uprave prenijele političkim subjektima, dok se na osnovu priloga i članarine slilo dodatnih 3 miliona eura. Ovo je novac koji ne odlazi na stvaranje dodatne vrijednosti, ovo je novac koji se uglavnom potroši na reklamiranje samih partija tokom izbornih kampanja, finansiranje zakupa poslovnih prostora, troškove reprezentacije, goriva, transporta, zarada zapošljenih u samim partijama.
Ukupni prihodi analiziranih partija su tokom 2017-2018-2019. godine bili na godišnjem nivou od 7,4 do 7,9 miliona eura, da bi taj iznos u izbornoj 2020. godini porastao na preko 11,2 miliona eura. Podrazumijeva se, najveći dio tih iznosa se odnosi na novac svih građana Crne Gore, koji se partijama sliva većim dijelom kroz državni, a manjim kroz lokalne budžete.
Najveće učešće u ukupnim prihodima koji se izdvajaju iz državnog budžeta, a kojih je tokom 2020. godine bilo skoro 7,5 miliona eura, odnosi se na DPS sa 34 odsto opredijeljenog novca (preko 2,5 miliona eura), a dvocifreni udio u ovoj vrsti prihoda bilježe NOVA sa 15 odsto (1,1 milion eura) i Demokrate sa 11 odsto (854 hiljade eura). Značajne prihod od državnog budžeta bilježe i SDP sa 5,8 odsto ukupnih prihoda iz državnog budžeta (430 hiljada eura), SD sa 5,2 odsto (389 hiljada eura), Bošnjačka stranka 5,3 odsto (396 hiljada eura), URA 4,4 odsto (330 hiljada eura)… Najmanje procentualno učešće (sa manje od 1 odsto) bilježe one stranke koje u državnom parlamentu imaju po jednog poslanika: Prava Crna Gora (Prava), Ujedinjena Crna Gora (UCG), Radnička partija (RP).
Kada su u pitanju prihodi iz lokalnih budžeta, procentualni odnosi među strankama su vrlo slični kao na državnom nivou, a iz opštinskih se u partijske kase po ovom osnovu tokom 2020. godine prelilo skoro 2,5 miliona eura!
Shodno gore prezentovanim podacima u grafiku najveće učešće u ukupnim prihodima imaju prihodi iz budžeta Crne Gore koji se posljednjih godina kreću na nivou 57-66 odsto ukupnih prihoda političkih subjekata, zatim prihodi iz lokalnih samouprava koji su protekle 4 godine bili na nivou 22-30 odsto ukupnih prihoda, slijede prihodi od priloga između 2 i čak 9 odsto ukupnih prihoda u izbornoj 2020. godini, pa prihodi od članarina koji standardno imaju učešće između 2-4 odsto, dok su prihodi od usluga registrovani samo kod DPS-a, a godišnje su iznosili između 35 i 220 hiljada eura.
Na osnovu prezentovanog, lako je konstatovati da prihodi iz javnih izvora (iz budžeta države i budžeta lokalnih samouprava) u ukupnim prihodima svih političkih subjekata sumarno gledano učestvuju na nivou od 87 pa do čak 92 odsto zavisno od godine do godine, dok prihodi iz privatnih izvora i ostali prihodi učestvuju na nivu od svega 8 pa do 13 odsto godišnje.
2.4 PRIHODI OD ČLANARINA i PRILOGA
Teorijski ovo bi mogao biti vrlo značajan izvor prihoda za sve političke subjekte, a gledajući praksu u svijetu često i najveći. Međutim, kod nas to ipak nije tako. Svega nekoliko stranaka ima usvojene odluke kojima se članarina definiše kao obavezna ili se njome određuje iznos iste.
Očekivano, najveće prihode po ovom osnovu su ubirale partije koje su više godina vršile vlast i čiji članovi su na osnovu partijske pripadnosti dolazili do posla i time bili u obavezi da stranku finansiraju, izuzimajući SNP koji je jedini kao stranka koja je godinama bila u opoziciji uspjela da održi kontinuitet naplate članarine, vjerovatno zbog većeg broja funkcionera na lokalnom nivou.
Blagog objašnjenja radi, SDP je odlukom o članarini definisao da je njihov član koji je ujedno i funkcioner na lokalnom ili državnom nivou u obavezi da stranci plaća 3 odsto svoje zarade na ime članarine, a onaj koji pored stalnog zaposlenja obavlja i neku drugu funkciju u javnom sektoru dužan je da stranci plaća članarinu u visini 10 odsto svoje zarade. Slična praksa je uspostavljena (ili naslijeđena) i kod Socijaldemokrata, ali i Bošnjačke stranke, dok svi odbornici ili javni funkcioneri koji su ujedno članovi SNP-a stranci plaćaju 4 odsto svoje zarade. Članovi DPS-a koji su izabrani funkcioneri u organima upravljanja pak plaćaju stranci 7 odsto svojih ličnih primanja.
Pored navedenih prihoda, stranke dodatno ostvaruju i prihode od priloga, kojih se u toku izborne 2020. godine na nivou svih partija prikupilo skoro million eura. Više od polovine ovog iznosa se odnosi na DPS (562 hiljade priloga), a slijedi je Nova srpska demokratija sa sakupljenih 366 hiljada priloga. Ostale partije su uglavnom uspjele da prikupe daleko manje iznose priloga, a ističu se Bošnjačka stranka sa 11 hiljada i SDP sa 20 hiljada eura.
Dodatni izvor sredstava nekim partijama mogu biti i prihodi od usluga – naime DRI je u svom Izvještaju o reviziji godišnjeg konsolidovanog finansijskog izvještaja DPS-a konstatovao da u dijelu potraživanja ova partija vodi i 62.345,43€ koja se odnose na potraživanja od SIKKIM DOO po osnovu Ugovora o zakupu poslovnog prostora u Podgorici iz 2015. godine.
2.5 RASHODI POLITIČKIH SUBJEKATA
Kako smo već ranije konstatovali, veliki dio prihoda partije potroše na troškove zarada stalno ili privremeno angažovanih pojedinaca. Međutim, to nije najveća troškovna stavka u njihovim knjigama – a što možemo utvrditi na osnovu podataka iz statističkih aneksa koji su obavezan dio finansijskih iskaza, gdje su detaljnije predstavljene troškovne stavke.
Skoro polovinu državnog novca koji su partije prihodovale tokom 2020. godine, politički subjekti čije smo izvještaje analizirali, potrošile su na troškove “sajmova i reklame”. Dakle, izborne kampanje i promocije po gradovima, bilbordi, TV, radio i novinske reklame, oglašavanja na portalima, društvenim mrežama…svi oglasi koji građane (tj glasače) kao krajnje korisnike stranačkih marketing akcija uvjeravju koji je broj najbolje zaokružiti na glasačkom listiću su te iste građane samo za 2020. godinu stajali skoro 3,4 miliona eura!
Preko 1 milion eura je na ove najmjene potrošila do tada vladajuća DPS, a slijede NOVA sa potrošenih 852 hiljade i Demokrate sa 640 hiljada eura plasiranih u reklamne i promotivne aktivnosti.
Ovaj višestranački promotivni karneval je tokom izbrone godine na ime troškova transportnih usluga građane koštao još skoro 400 hiljada eura (u ovom segmentu lidersku poziciju kao potrošač drži NOVA sa preko 120 hiljada eura) uz dodatnih 340 hiljada eura potrošnih na troškove goriva i energije (najviše goriva su trošili zaposleni u DPS- 129 hiljada i SD- 70 hiljada eura).
Posebno mjesto na ovom spisku zauzimaju “troškovi neproizvodnih usluga i reprezentacije” na čiji konto su svi analizirani politički subjekti upisali ukupne rashode od čak 634 hiljade eura. U ovom segmentu se izdavaja SNP sa potrošenih čak 167 hiljada eura, a kao partija kojoj se spočitava da uglavnom okuplja stariju populaciju izgleda je morala potrošiti mnogo više novca na tzv direktni marketing, prenoseći svoje stavove lično uz trošak reprezentacije, a na uštrb troškova za reklamu gdje je potrošila svega 10-ak hiljada eura.
Kao značajna stavka u bilansima stranaka se pojavljuju i troškovi zakupnine poslovnih prostora, na čiji konto je tokom 2020. godine utrošeno 327 hiljada eura, a što je pored troškova zarada možda i jedini logičan trošak koji partije moraju pokriti kako bi opravdali svoje postojanje i aktivnosti. Očekivano, DPS kao najveća stranka koja ima puno sopstvene imovine (naslijeđene još od Saveza komunista) nije registrovala rekordne troškove u ovom segmentu, već su to Demokrate, kao stranka koja se očigledno i na ovaj način trudi da bude prisutna u što većem broju opština.
Moramo ponovo napomenuti da Pokret za promjene (PZP) u statističkom aneksu nije odradio adekvatno razdvajanje troškovnih stavki, što je onemogućilo da i podatke za tu partiju predstavimo u ovom izvještaju, dok CIVIS kao novi pokret u svojim bilansima za 2020. godinu nije prikazao kako ni prihode, tako ni rashode po bilo kojim stavkama.
Sve glavne troškovne stavke za posljednje 4 godine po analiziranim subjektima, možete pogledati u grafiku u nastavku:
2.6 KREDITNA ZADUŽENJA POLITČKIH PARTIJA
Na samom kraju, željeli smo predstaviti i nama vrlo zanimljiv aspekt poslovanja političkih subjekata tokom 2020. godine – kreditna zaduženja, a na osnovu dostupnih podataka se može slobodno reći da je par banaka trljalo ruke tokom izborne godine. Naime, 8 stranaka je tokom 2020. uzelo preko 1,5 milion eura kredita za različite namjene, od pokrića tekuće likvidnosti, pa do finansiranja izbornih kampanja, a interesantno je da su se poslom kreditiranja stranaka bavile samo 3 banke.
Najveće kreditno zaduženje su povukle tadašnje članice vladajućeg bloka: DPS je uzela dva kredita od 400 i 150 hiljada eura, dok je SD povukla kredite vrijednosti 300 hiljada eura. Zanimljivo je da je DPS već u toku godine uspio da vrati oba kredita Podgoričkoj banci (dio OTP grupe) koja su inače bila uzeta na svega 4 mjeseca, dok je kredit Socijaldemokrata kod Hipotekatne banke uzet na 18 mjeseci, a stanje tog duga na kraju 2020. godine je iznosilo nešto preko 240 hiljada eura.
Demokrate su svoje bilanse opteretile zaduženjem sa 2 uzeta kredita u iznosima od 200 i 40 hiljada takođe kod Hipotekarne banke (stanje duga na kraju 2020. je iznosilo 217 hiljada eura po oba kredita), SDP je uzela kredit kod iste banke u iznosu od 150 hiljada eura od čega je u toku godine vratila samo 10-ak hiljada, dok je SNP povukla 120 hiljada zaduženja od Universal Capital Banke (što je ujedno i jedini kreditni plasman ove banke nekom politčkom subjektu), te u toku godine na ime otplate vratila banci svega 5 hiljada eura.
Od ostalih subjekata koji su dio troškova pokrili kreditnim zaduženjima tu su još DNP sa uzetih 70 hiljada eura na 28 mjeseci i NOVA sa 50 hiljada eura sa rokom otplate 12 mjeseci, a oba ova kredita su plasirana od strane Hipotekarne banke.
Gledajući sumarno, najveći zajmodavac kredita političkim subjektima u toku izborne 2020. godine je bila Hipotekarna banka sa plasiranih 890 hiljada eura, zatim Podgorička banka kao dio OTP grupe sa 550 hiljada eura i na kraju Universal Capital Banka sa plasiranih 120 hiljada eura kredita.
Kada su u pitanju kamatne stope po kojima su odobravani pomenuti krediti, u izvještajima o reviziji poslovanja partija DRI je taj podatak navela za samo nekoliko subjekata. Tako možemo vidjeti da je najpovoljnije prolazila Demokratska partija socijalista, kojima je tadašnja Podgorička banka (dio OTP grupe) odobrila dva kredita po kamatnoj stopi od 3,90%, dok je Hipotekarna banka po kamatnoj stopi od 6,00% odobrila kredite Socijaldemokratama u iznosu od 300 hiljada eura, kao i GP URA kredit ukupnog iznosa 80 hiljada eura.
UMJESTO ZAKLJUČKA
Uvjereni smo da smo ovom malom analizom dokazali da se političke partije u Crnoj Gor mogu slobodno posmatrati kao firme, iako se time možda stavlja prst u oko ne samim partijama već stvarnim poslovnim subjektima koji se svakodnevno trude da uspiju u nemilosrdnoj tržišnoj utakmici.
Ono što partije definitivno izdvaja iz bilo kakve tržišne utakmice jesu ogromni prilivi novca iz državne i lokalnih budžetskih kasa, a koje, kako smo vidjeli, partije nemilice troše na raznorazne načine, ponajviše na svoje zarade i naknade, prevoz i transporte, reprezentacije, medijsku i marketing samopromociju.
Ipak, i kada sve te “dobrotvorne” priloge koje tokom godine prime u vidu prihoda od državnog, lokalnih budžeta, članarina…na kraju i potroše na način kako je opisano, makar polovina njih kako smo vidjeli zabilježi pozitivan finansijski rezultat. I tako iz godine u godinu. U posljednjem grafiku koji vam donosimo predstavili smo zadržanu dobit tj nagomilani gubitak analiziranih političkih subjekata. Ove cifre su rezultat njihovog višegodišnjeg, moramo priznati vrlo uspješnog “rada”.
The preparation of this research story is supported by the Western Balkans Democracy Initiative, a program of the Westminster Foundation for Democracy. The contents of this research story doеs not necessarily reflect the views or opinions of the Westminster Foundation for Democracy or the British Government.
—
Priprema istraživačkih priča je podržana u okviru Inicijative za Zapadni Balkan, programa Vestminsterske fondacija za demokratiju. Sadržaj ove priče ne izražava nužno stavove ili mišljenja Vestminsterske fondacije za demokratiju ili Britanske Vlade.
