MTEL ZABILJEŽIO NAJVEĆE PRIHODE, TELENOR (ONE) OSTVARIO NAJVEĆU DOBIT, CRNOGORSKI TELEKOM NAJVEĆI POSLODAVAC
Vjerni čitaoci našeg portala već dobro znaju da su pored finansija, telekomunikacije omiljena tema naše redakcije. Navikli smo ih da već godinama radimo opširne periodične analize raznih privrednih segmenata, a činjenica da su stanovnici Crne Gore već decenijama posvećeni korisnici svih usluga telekomunikacionih operatera predstavlja nam dodatnu obavezu da godišnju medijsku analizu ovog sektora uradimo posvećeno.
Izvori velikog broja podataka za potrebe ovoga, ali i svih ranijih pregleda su finansijski iskazi o poslovanju samih operatera, kao i brojni izvještaji koji se nalaze na veb sajtu Agencije za elektronske komunikacije i poštansku djelatnost (EKIP.me). Ovaj pregled počinjemo uvidom u najzanimljive detalje godišnjeg EKIP-ovog zanimljivog anketnog istraživanja, urađenog tokom prošle godine. Određena marketing agencija za potrebe EKIP-a svake godine sprovodi anketu čiji je cilj da utvrdi stepen zadovoljstva korisnika elektronskih komunikacionih usluga u Crnoj Gori, metodom direktne ankete preko hiljadu građana, starijih od 15 godina, koji žive u 24 crnogorske opštine.
FIKSNA TELEFONIJA
Prvo dio ankete se uvijek tiče fiksne telefonije, a zanimljiv je podatak da skoro polovina anketiranih nema fiksni telefon u svom domu – tačnije prošle godine je taj odnos bio na 47 odsto onih koji nemaju fiksni naprema 53 odsto onih koji i dalje vole klasičnu telefonsku slušalicu. Bitno je navesti da je procenat onih koji su odustali od fiksnog telefona porastao na godišnjem nivou, pa tako 2020. godine fiksni telefon nije imalo 44,7 odsto anketiranih. Međutim, ovaj procenat je ranijih godina bio i mnogo veći, čak preko 60 odsto, te je naša pretpostavka da se pojedini klijenti vraćaju fiksnoj telefoniji samo zbog razloga što je ista neophodan uslov ili pak gratis stavka uz odabir velikog broja kablovskih TV i internet paketa.
U nastavku je tabela u kojoj se nalaze podaci o procentualnom učešću negativnog odgovora na pitanje kojeg provajdera fiksne telefonije koristite, a koje je između brojnih drugih postavljeno učesnicima u anketi.
Ako pak pogledamo uporedni pregled mjesečnih izvještaja EKIP-a o stanju tržišta fiksne telefonije, vidjećemo da je broj pretplatnika na kraju 2021. godine bio 189.519, što je za 2,2 hiljade pretplatnika manje nego li godinu ranije, tj u odnosu na kraju decembra 2020. kada je u sistemu bilo 191.768 fiksnih telefonskih priključaka. Ovo negdje i dokazuje onu tezu iz prethodnog pasusa da je među anketiranima više onih koji su odustali od fiksne linije tokom prošle godine.
Što se tiče pojedinačnog učešća kompanija koje posluju na ovom tržišnom segmentu, najveći broj korisnika na kraju 2021. godine i dalje je imao fiksni telefonski priključak kod Crnogorskog telekoma – njih 103.304, slijedi Mtel sa 70.165 fiksnih linija, Telemach 16.140, te na kraju One (ex Telenor) sa 2.159 fiksnih priključaka. Na grafiku smo predstavili kretanje procentualnog učešća pojedinih kompanija na kraju posljednjeg mjeseca za prethodnih 13 godina, a evidentna je činjenica koja se ponavlja iz godine u godinu da se tržišno učešće Crnogorskg telekoma i dalje smanjuje, uglavnom na uštrb povećanja broja pretplatnika Mtel fiksne telefonije.
TELEVIZIJA
Sve bitnija stavka u prihodima operatera su TV kablovski priključci, a to pokazuje i rast broja pozitivnih odgovora na anketno pitanje koje se odnosi na ovaj segment. Naime, već godinama se bilježi konstantan rast broja onih koji imaju neki paket kablovske televizije, a istovremeno se smanjuje procenat onih koji televiziju gledaju putem zemaljskih antena bez naknade. Prethodne godine, po prvi put je taj procenat prešao cifru od 90 odsto anketiranih koji su pozitivno odgovorili da u svom domu imaju neki TV kablovski prijemnik.
Sudeći po odgovorima anketiranih na pitanje kojeg TV provajdera biraju za svoj dom, primat u ovom segmetnu je posljednjih par godina preuzela kompanija Mtel, dok je nekadašnji tržišni lider Telemach prethodne tri godine izgubio maltene polovinu svojih nekadašnjih pretplatnika. U grafiku u nastavku smo predstavili pozitivne odgovore anketiranih na pitanje „Da li pratite TV program u svojoj kući preko provajdera TV programa?“, a uočava se da je na godišnjem nivou došlo do većih odstupanja u udjelu pojedinih provajdera TV programa i to na način da je udio Mtel-a porastao za 7,3 procentna poena, Telemach-a opao za 2,5 procentna poena, a Crnogorskog telekoma pao za 3,7 procentnih poena.
Vrlo zanimljivi su i odgovori koji se tiču kvaliteta sadržaja, ali i cijene usluga koje im pružaju TV provajderi, s obzirom da su ovo pitanja koja najvećim dijelom utiču na opredjeljenje korisnika prilikom izbora. Nivo zadovoljstva anketiranih kvalitetom ponude programa bilježi trend rasta, sa 73,3% iz 2020. na 82,2% u 2021. godini, dok se istovremeno uočava smanjenje procenta onih uglavnom nezadovoljnih.
Kada su u pitanju odgovori na pitanje „U kojoj mjeri ste zadovoljni cijenama usluge distribucije TV programa svog provajdera?“ , evidento je da zadovoljstvo cijenama usluga provajdera TV programa takođe bilježi trend rasta, sa 68,1% iz 2020. godine na 73,5% tokom 2021. godine.
INTERNET
U prošlogodišnjoj anketi zabilježeni su slični podaci o broju pozitivnih odgovora na pitanje o mogućnostima korišćenja interneta kod kuće, a koji rastu iz godine u godinu. Tako su 2021. godine na pitanje „Da li imate mogućnost korišćenja interneta kod kuće, bez obzira da li ga koristite ili ne?“ čak 88,5 odsto ispitanika odgovorilo pozitivno, dok je godinu ranije 2020. taj procenat bio na nivou 82,7 odsto, 2019. potvrdnih odgovora je bilo 81 odsto, 2018. – 70,4 odsto, a 2017. svega 63,9 odsto ispitanika je reklo da u kući posjeduje internet signal.
Ovako izrazit rast svakako može da raduje operatere, ali ono što ih ne raduje jesu odgovori na pitanja za šta ispitanici sve koriste internet, a među kojima se svakako izdvaja komunikacija, gdje između 60-70 odsto ispitanika koristi internet za alternativni način komunikacije (FB, Skype…), a što umanjuje troškove korišćenja standardnih načina tj telefonskih impulsa.
MOBILNA TELEFONIJA
Kad već pominjemo alternativne načine komunikacije, ovo je dobar šlagvort da se nadovežemo da ankete pokazuju da sve veći broj klijenata koristi svoje mobilne telefone kako bi instalirala aplikacije za komuniciranje, te na taj način dodatno umanjile telefonske račune. Najrasprostranjenija aplikacija u 2021. godini je Viber, koju je na svojim telefonima imalo čak 97,8 odsto ispitanika, dok je par godina ranije tj 2016. godine taj rpocenat bio na svega 53,7 odsto anketiranih. Ogroman rast bilježi i Facebook Messenger, WhatsApp, a naravno i Instagram.
Ipak, da bi korisnici na svom mobilnom tefeonu u svakom momentu imali internet, moraju imati telefonske kartice koje im tu mogućnost pružaju, a koji operater drži koliki tržišni udio u ovom segmentu probali smo da predstavimo grafikom u nastavku.
Kako se iz ilustracije vidi, ukupan broj korisnika mobilne telefonije se kreće na prosječnom nivou od 1,1 milion kartica godinama unazad, ali se struktura tržišnog učešća pojedinih operatera u potpunosti promijenila prethodnih par godina. Naime, kompanija Mtel je 2018. godine izbila na drugu poziciju, smijenivši Crnogorski telekom, da bi godinu kasnije tj 2019. smijenila i dotadašnjeg višegodišnjeg lidera, prvog mobilnog operatera u Crnoj Gori, nekadašnjeg ProMonte i Telenor, a danas kompanije pod nazivom One. Godinu nakon te smjene, tj 2020. godine Crnogoski telekom je uspio da poveća svoj market share u odnosu na Telenor te mu ujedno preotme drugu poziciju, a isti redosljed se bilježi i tokom prošle godine.
Tako na kraju 2021. godine Mtel ima aktivnih 384.456 mobilnih kartica (7,5 hiljada biše nego li godinu ranije), Crnogorski telekom 377.917 (15 hiljada novih korisnika), a One (ex Telenor) 357.701 (skoro 17 hiljada novoizdatih kartica). Ovaj nategnuti odnos čini da je tržišna utakmica prilično otvorena, konkurencija je izražena, a krajnji korisnici od takve ravnomjerne raspodjele kolača mogu imati samo benefite koji se ogledaju u nižim cijenama i boljem kvaliteu usluge.
Ako posmatramo odvojene segmente mobile telefonije: postpaid i prepaid, vrlo je zanimljiv podatak koji govori da broj izdatih postpaid kartica u sistemu i dalje raste. U prvim godinama poslovanja mobilnih operatera kod nas, bilo je mnogo više prepaid kartica u odnosu na postpaid, ali vremenom se taj odnos potpuno mijenja. Danas je u sistemu mobilne telefonije aktivno preko 660 hiljada postpaid kartica, dok je prije 8 godina taj broj bio duplo manji.
Samo tokom 2021. godine je izdato preko 45 hiljada novih postpaid kartica i svi operateri su bilježili rast. Lidersku palicu i dalje drži Crnogorski telekom sa izdatih 261.748 kartica, na drugoj poziciji je već 5 godina kompanija Mtel koja trenutno broji 221.463 postpaid ugovora, a One (ex Telenor) ima registrovanih 177.788 postaid priključaka.
Sa druge strane, broj prepaid kartica u sistemu već godinama opada, a posebno su izraženi padovi tokom prethodne dvije godine, najviše kao rezultat manjeg broja turista koji su posjetili našu zemlju, „zahvaljujući“ korona krizi. Na kraju prethodne godine bilo je aktivno nešto preko 459 hiljada prepaid kartica, dok je 2014. godine ta cifra bila na nivou većem od 653 hiljade. Detaljan presjek po godinama i operaterima donosimo u grafiku u nastavku.
Najveći broj aktivnih prepaid kartica danas ima kompanija One (ex Telenor) – skoro 180 hiljada, koja je jedina i zabilježila veći broj izdatih kartica tokom prethodne godine. Slijedi Mtel sa nepune 163 hiljade kartica, i na kraju Crnogorski telekom sa aktivnih 116 hiljada prepaid brojeva.
Ako se vratimo na anketu EKIP-a možemo vidjeti da je došlo i do smanjenja broja onih ispitanika koji imaju 2 ili više brojeva, u korist povećanja onih koji imaju samo jednu aktivnu karticu. Tako je 2018. čak 33,5 odsto ispitanika imalo 2+ telefonska broja, dok je 2021. godine taj odnos pao na svega 21,1 odsto. Ovo bi moglo značiti da su operateri ujednačili cijene komunikacije među mrežama sa jedne strane, dok sa druge strane ogroman uticaj na ovaj izbor može imati povećana upotreba komunikacije putem internet aplikacija, te time korsinicima postaje manje bitno da imaju 2 ili 3 kartice u cilju uštede na impulsima i sms-ovima.
Generalno gledajući, kao i u prethodnim istraživanjima nivo zadovoljstva kvalitetom usluga mobilne telefonije se kreće oko 85% (zbir veoma zadovoljan i uglavnom zadovoljan), dok je nivo zadovoljstva korisnika cijenama usluga mobilne telefonije, u odnosu na prošlogodišnje istraživanje porastao sa 72,2% na 74,2%.
POSLOVANJE KOMPANIJA
Nakon vrlo teške i slobodno možemo reći, zbog brojnih zatvaranja privrede – poslovno kraće 2020. godine, prihodi telekomunikacionih kompanija su se prethodne 2021. ipak vratili skoro na nivo iz predkrizne 2019. godine. Ukupni prihodi 3 kompanije su prešli cifru od 206 miliona eura i bili skoro 13 miliona eura veći nego godinu ranije. Takođe, svi operateri su zabilježili povećane prihode u svojim knjigama.
Najveće prihode zabilježila je kompanija Mtel, koja ujedno ima i najviše aktivnih mobilnih kartica, ali i najviše aktivnih TV pretplata, kako smo već pokazali ranije. Njeni prihodi su na godišnjem nivou rasli preko 5 odsto i dostigli nivo od 78,6 miliona eura. Na drugoj poziciji je Crnogorski telekom koji je takođe zabilježio blagi rast prihoda, sa ukupno zabilježenih skoro 76 miliona eura. ONE Crna Gora (ex Telenor) je na trećoj poziciji kada su prihodi u pitanju sa uknjiženih preko 52 miliona eura.
Takođe, i zarada se vratila na nivo iz predkrizne 2019. godine, pa su tako sve 3 kompanije tokom 2021. godine zbirno ostvarile sjajan rast dobiti od čak 47 odsto u odnosu na godinu ranije. Najveći rast dobiti, a ujedno i najbolji rezultat ostvarila je kompanija ONE Crna Gora (ex Telenor) sa proknjiženih 10,8 miliona eura čiste zarade. Na drugoj poziciji se nalazi prošlogodišnji lider – Mtel koji je 2021. ostvario neto zaradu od 9,1 milion eura uz godišnji rast od 7,4 odsto. Crnogorski telekom je godinu zaršio sa 3 miliona čiste dobiti, što je više nego duplo u odnosnu na godinu ranije.
Zbirno gledano, ove tri kompanije su samo za protekle 3 godine uspjele da ostvare preko 61,6 miliona eura čistog profita.
Imajući u vidu da je ovo posao sa velikim ulaganjima, koja zahtijevaju velike troškove finansiranja imovine velike vrijednosti, a samim tim i visoke troškove godišnje amortizacije, bitno je pogledati tzv EBITDA pokazatelj poslovanja, kao cifru koja prikazuje koliki je iznos operativne dobiti kompanije, prije nego li se od nje oduzmu troškovi finansiranja kamata i amortizacije.
U nastavku su predstavljeni uporedni podaci za posljednje dvije godine pomenutih kompanija, gdje se vidi da je Mtel kompanija sa najvećom EBITDA zaradom, koja je na kraju prethodne godine iznosila preko 36,8 miliona eura, Telekom je ostvario preko 32 miliona, a Telenor nešto preko 21 milion eura EBITDA.
Ovdje je bitno napomenuti da je Mtel kompanija sa najvećom stalnom imovinom, vrijednom preko 255 miliona eura na kraju 2021. godine, duplo većom od one uknjižene u bilansima Crnogorskog telekoma (126 miliona eura) i skoro 5 puta većom od Telenorove koja je na kraju prošle godine iznosla 53 miliona.
Ujedno, ovo su kompanije sa prilično visokim kapitalom, koji je tokom prethodne godine dodatno povećan za preko 10 odsto, gledajući zbirno bilanse sve tri kompanije. Najveći kapital u svojim knjigama ima Mtel, vrijedan preko 147 miliona eura, zatim Crnogorski telekom sa više od 140 miliona kapitala, te na kraju Telenor sa 56 miliona eura upisanim vrijednim kapitalom.
Podatak koji nas je lično najviše obradovao analizirajući ove podatke jeste broj zaposlenih u kompanijama, koji je tokom prethodne godine ojačan za 104 nova radnike tj 9 odsto postojeće radne snage. Imajući u vidu da su ove kompanije maltene kod svih banaka na VIP listama, ovaj podatak će obradovati i bankare koji već potencijalno mogu računati na nova 104 stambena kredita. Broj trenutno stalno zaposlenih radnika je tako došao do 1.250, a najviše novih kolega su dobili zaposleni u Telenoru – njih 57, zatim Mtelu novih 53 zaposlena, dok je nasuprot njima uprava Crnogorskog telekoma i dalje nastavila sa smanjivanjem broja radne snage u svojoj kompaniji, pa je tako tokom prošle godine bez posla ostalo 6 radnika.
Ako gore navedene podatke o prihodima i ostvarenoj dobiti kompanija stavimo u odnos sa brojem zaposlenih u kompanijama dobićemo podatke koji nam mogu predstaviti koliko su sami radnici bili efikasni te na kraju i zaslužni za dobre rezultate kompanija u kojima rade. Tako možemo vidjeti da su najefikasniji bili zaposleni Mtela koji su u prosjeku ostvarivali najveći prihod po jednom radniku, dok najveći profit ostvare radnici Telenora, koji naposljetku primaju i najveće zarade, sa prosjekom na nivou kompanije od čak 1.378 eura. Prosječna zarada zaposlenih u Mtelu je iznosila 1.230 euro, dok je prosječna zarada u Crnogorskom telekomu bila 1.141 eura.
Kada su u pitanju zarade, moramo biti do kraja precizni, te napomenuti da smo sve navedene podatke kao i one o iznosu troškova za neto zarade zaposlenih preuzimali iz zvaničnih godišnjih finansijskih izvještaja kompanija dostavljenih Upravi prihoda (bilans stanja, uspjeha i statistički aneks). Međutim, na bilansnim pozicijama na kojima su predstavljeni troškovi neto zarada evidentiraju se i podaci o raznim drugim naknadama zarada kao što su troškovi bonusa, otpremnina, rekreacije, regresa, osiguranja…što bi u krajnjem značilo da iznos prosječne zarade može varirati, tj može biti značajno manji od predstavljenih u zavisnosti od visine ovih pobrojanih dodatnih troškova, u koje nažalost ne možemo imati precizan uvid.
***
Godina koja je pred nama će nadamo se za operatere biti bogatija sa svakog aspekta, kako onog finansijskog tako i onog društveno odgovornog čime su se ove kompanije i do sada mogle s pravom istaći. Pored tehnoloških novina koje nam kao krajnjim korisnicima operateri najavljuju sa 5G tehnologijom i potpuno drugačijim načinom korišćenja interneta u svakodnevne svrhe, očekujmo da ove kompanije dodatno podrže razvoj start-up zajednice, kao i da pojačaju rad na edukaciji i stipendiranju mladih naučnika i stručnjaka koji su voljni da ostanu i svoje znanje zadrže u našoj zemlji. Poslovni giganti, kakve su ove tri kompanije u svakom smislu te riječi, sa internacionalnim iskustvom i znanjem, svakako mogu i moraju biti pioniri napretka kom svi zajedno težimo.
