Facebook je godinama razvijao planove za korišćenje sopstvene kriptovalute – digitalnog novca – za upotrebu u cijelom svijetu. Ipak, ni u Silikonskoj dolini ne ide sve uvijek glatko, te se mnogi projekti nikada ne realizuju.
Kompanija Meta – nova krovna kompanija koja obuhvata mreže Facebook, Instagram i WhatsApp – planira da u narednim godinama izgradi cio virtuelni svijet, nazvan Metaverse, u globalnom online prostoru. Korisnici će moći da se druže i razmjenjuju informacije, baš kao i danas na Facebooku, ali uz dodatnu dozu realističnosti u virtuelnom trodimenzionalnom prostoru.
Većina nije uočila potencijal
Kada se sredinom 2004. godine u američkim medijima pojavila grupa studenata sa Harvarda – Mark Zuckerberg, Dustin Moskovitz, Chris Hughes i Eduardo Saverin, većini novinara nije bilo jasno šta je softver koji su stvorili. Zapravo, to nije bilo jasno ni široj tehnološkoj zajednici.
Prva verzija Facebooka se zvala “Facesmash” i bio je inspirisan u to vrijeme popularnim sajtovima na temu “Hot or Not” (Sviđa mi se ili ne). Ovakvi sajtovi bi nasumično predstavili dvije fotografije iz “online albuma” korisnika i bilo je moguće glasati pozitivno ili negativno. Zuckerberg je tako dobio ideju za “like” dugme – označiti javno da vam se neka fotografija (a kasnije i čitav niz sadržaja) dopada.
Osim te funkcije, “Hot or Not” sajtovi su bili veoma ograničeni – nije bilo nikakve druge interakcije između korisnika. Tako je “Facesmash” otišao i korak naprijed, te dodao više informacija o svakom korisniku – lične profile, kao i mogućnost ostavljanja komentara na slikama drugih korisnika. Ovo je bila dobitna formula – za samo četiri sata rada, “Facesmash” je privukao više od hiljadu korisnika i ostvario više od 100 hiljada interakcija i pregleda fotografija. Ipak, većina ovih korisnika je bila sa samog Univerziteta Harvard, a sajt je koristio i lokalni server za čuvanje fotografija i podataka. Zuckerberg je statistiku sa ovog sajta i zapažanja o aktivnostima korisnika prezentovanu u svojoj diplomskoj tezi, tvrdeći da se ovakav princip rada web prezentacije može koristiti za bilo kakav sadržaj – slike, video, muziku i vesti sa drugih web izvora.
Većina kompanija u Silikonskoj dolini nije vidjela potencijal ovakvog koncepta. Multimedija na tadašnjem internetu je bila ograničena na preuzimanje mp3 muzike, kratkih video klipova niske rezolucije, te online razmjenu instant poruka (poput servisa ICQ i MSN). Čak su i fotografije bile mahom u niskoj rezoluciji, jer su korisnici čak i u zapadnim zemljama još uvijek koristili spore veze (brzine 56k ili 64k). Rijetki su bili korisnici sa ADSl ili optičkom vezom, a najveći fajlovi koji su se preuzimali su bili obično do veličine jednog CD-a, dakle 500 megabajta.
Kad kompanija postane suviše moćna
Ipak, Zuckerberg i njegov tim koosnivača ne odustaju od svoje ideje, smatrajući da će budućnost interneta biti zasnovana na masovnoj online interakciji desetina miliona korisnika. Sredinom 2004. godine investitor Sean Parker postaje predsjednik kompanije. Nekoliko mjeseci kasnije, otvaraju svoju prvu zgradu u Palo Altu, u Kaliforniji, koji je i dom ogromnog broja tehnoloških kompanija. Početkom 2005. godine kompanija kupuje internet domen “TheFacebook.com” za 200.000 dolara, a nekoliko mjeseci kasnije izbacuju prefiks “the” iz imena sajta.
Brzi rast korisnika u isto vrijeme privlači i nove investicije, pa fond “Accel Partners” investira 12,7 miliona dolara. Zanimljivo je i da je među prvim korisnicima sajta bilo i velikog broja zaposlenih u kompanijama Microsoft i Apple. Iako je od 2005. do 2007. godine broj korisnika rastao velikom brzinom, broj opcija je i dalje bio relativno mali.
U maju 2007. Zuckerberg je predstavio svoju “developer platform” opciju za kreiranje aplikacija i sadržaja na Facebooku. To je dalo “vjetar u leđa” mnogim softverskim kompanijama i programerima, i ubrzo se pojavljuju razne igrice, muzički plejeri, naljepnice i specijalni efekti za fotografije. Dvadesetog jula 2008. Facebook predstavlja svoj novi unaprijeđeni sajt, sa integrisanim opcijama – Facebook kakvim ga danas znamo. Samo dvije godine kasnije, Facebook postaje najposjećeniji sajt u SAD-u (tu titulu je dotad držala online prodavnica eBay). Takođe, Facebook je posle samo pet godina rada vrijedio više od 40 milijardi dolara, što je dotad bilo nezabilježeno, naročito za kompaniju čiji je jedini proizvod – online usluga. Krajem iste godine Facebook kupuje domen FB.com od američkog Udruženja farmera (Farmer Bureau) za, tada nevjerovatnih 8,5 miliona dolara.
U periodu od 2011. do 2013. godine Facebook doživljava eksponencijalni rast korisnika, kao i masovnu pojavu lažnih naloga, usled još uvek nepostojećih mehanizama za provjeru i verifikaciju identiteta. Na Facebooku se u to vrijeme kreiralo više od 20.000 lažnih profila dnevno. Do 2014. godine, Facebook je već vrijedio više od 200 milijardi dolara. Kompanija se od 2015. do danas aktivno bavi razvojem vještačke inteligencije (AI) i mašinskog učenja (machine learning). Facebook ima i najnapredniji algoritam za prepoznavanje lica i objekata unutar fotografija ili video materijala (face recognition). Stručnjaci smatraju da ovaj algoritam može sa više od 85 odsto tačnosti da prepozna lica i ljude na fotografiji, čak iako oni ne koriste Facebook, pa čak ni internet. Takođe, stručnjaci smatraju da Facebook posjeduje najveću bazu fotografija ljudi na svijetu (veću i od službi Kine). Danas više od 3,5 milijardi ljudi ima profil na Facebooku, mjesečno ima oko 2,4 milijarde aktivnih korisnika, a gotovo milijardu ljudi širom svijeta koristi Facebook svakog dana. Kompanija danas ima i vrijednost veću od 700 milijardi dolara.
Kongresmeni protiv kriptovalute
Facebook je planirao da od 2020. godine u upotrebu uvede svoju sopstvenu kriptovalutu nazvanu libra. Iako je ona bila zasnovana na blockchain tehnologiji, te u svojoj suštini decentralizovana, libra je trebala da bude i “komercijalna kriptovaluta”, koju bi koristile i brojne partnerske kompanije iz svijeta bankarstva i online usluga. Ipak, čim su vijesti o kreiranju ove kriptovalute došle do javnosti, veliki broj američkih kongresmena, kao i finansijskih stručnjaka je diglo glas protiv ovakvih planova.
U septembru 2019. godine, Mark Zuckerberg je u američkom Kongresu rekao da “libra neće biti lansirana dok ne dobije sva odobrenja nadležnih u SAD-u”. Nakon saslušanja u Kongresu, veliki broj partnera na tom projektu odlučuje da ga napusti – giganti poput PayPala, eBaya i Mastercarda. Nekoliko mjeseci kasnije, projekat napuštaju i kompanije Visa i Booking Holdings. Facebook tako ostaje jedina kompanija iza projekta, a sredinom 2020. ime kriptovalute se mijenja – iz libra u diem.
Društvene mreža koja štampa novac
Većina finansijskih stručnjaka smatra da je ovoliki otpor regulatornih tijela prema libra (diem) kriptovaluti zapravo nastao iz zabrinutosti o pravim namjerama kompanije Facebook, danas poznate kao Meta. Facebook već ima velikih problema sa širenjem online govora mržnje u svijetu, korišćenjem njene platforme za miješanje u izborne procese u mnogim zemljama, te stalnim propustima i curenjem podataka korisnika.
Evropska unija je već nekoliko puta kaznila kompaniju zbog propusta u sigurnosti podataka. Nedavno je i Francuska kaznila kompaniju Meta sa 60 miliona dolara zbog kršenja pravila o privatnosti podataka. Dok se ne promene podešavanja i tehnologije o čuvanju podataka francuskih građana, kompanija će plaćati i još 100.000 dolara dnevno.
Svojevremeno je i Evropska unija zbog istog propusta kaznila Facebook sa 110 miliona dolara. Organizacija EFF navodi da ‘libra i slični proizvodi iz Facebooka ne poštuju transparentnost”, te da bi “ova kriptovaluta bila kontrolisana od strane same kompanije, čime se smanjuje prostor za konkurente”.
Američke Federalne rezerve (US Federal Reserves), centralno finansijsko tijelo u SAD-u, su krajem prošle godine zabranile bankarskoj korporaciji Silvergate lansiranje libra (diem) kriptovalute. Krajem januara najavljeno je i gašenje cijelog diem projekta, te prodaja tehnologija nastalih tokom njenog razvoja.
IZVOR: AL JAZEERA
