Prije 15-ak godina prvi put su se čuli termini: frilens (freelance), frilensovanje, freelancing, frilenser (freelancer). Posljednjih desetak godina je sve veći broj onih koji na ovaj način zarađuju. Freelancing poslovi se obavljaju za inostrane klijente preko platformi kao što su Upwork, Freelancer, Youtube, AirBNB, Booking i druge. U Ministarstvu ekonomije kažu da je to prihod prima iz inostranstva, koji u roku od 30 dana treba prijaviti i obračunati poreze i doprinose.
Zakon
Kako su Pobjedi kazali iz Ministarstva ekonomije, frilenseri u najširem smislu riječi spadaju u kategoriju fizičkih lica koja ostvaruju prihod od samostalne djelatnosti i na njih se primjenjuje Zakon o porezu na dohodak fizičkih lica. Zamjenica generalnog sekretara Unije slobodnih sindikata Ivana Mihailović, međutim, tvrdi da ih taj zakon ne prepoznaje.
– Pretpostavka je da se u Crnoj Gori, sa aspekta poreske politike, frilenserima smatraju lica registrovana kao preduzetnici, koji ostvaruju prihod od samostalne djelatnosti – kaže Mihailović i podsjeća da su globalizacija i razvoj savremenih komunikacijskih tehnologija doveli do značajnih promjena u svijetu rada. Ne zna se ističe ni koliko ima frilensera u Crnoj Gori, ni da li su i koliko njih registrovani kao preduzetnici.
– Upravo to je jedan od razloga zbog čega je potrebno napraviti opsežnu analizu, uz učešće frilensera, koji bi ukazali na eventualne nedostatke u zakonodavnom okviru i predložili rješenja koja bi bila u njihovom i u interesu države u smislu poreske politike – poručuje Mihailović, podsjećajući da se prihodom od samostalne djelatnosti, u smislu Zakona o porezu na dohodak fizičkih lica, smatra zarada od privredne djelatnosti, slobodnih zanimanja, profesionalnih i intelektualnih usluga, te od drugih samostalnih djelatnosti koje nijesu osnovna djelatnost poreskog obveznika, a povremeno ih obavlja, ukoliko se ne oporezuju po drugom osnovu. Porez na dohodak plaća se na prihode po osnovu samostalne djelatnosti, od autorskih i srodnih prava i na prihode ostvarene iz inostranstva.
Iz Ministarstva ekonomskog razvoja smatraju da je postojeći zakonski okvir dovoljan i da se podrazumijevaju i djelatnosti novijeg informatičkog doba, koje ne treba pojedinačno navoditi, jer su u pravnoj kategoriji ,,i slično“.
– Definicija frilensera je u Zakonu o inovacionoj djelatnosti sužena na kategoriju lica koje ima boravište u Crnoj Gori i koje samostalno obavlja inovativne aktivnosti pružajući intelektualne usluge za potrebe domaćih i stranih pravnih i fizičkih lica – objasnili su iz Ministarstva i kazali da se frilenseri od ovog mjeseca mogu prijaviti u Registar inovacione djelatnosti, što je preduslov za ostvarivanje podsticajnih mjera. Tpodsticaji su za kategoriju frilensera ograničeni na lica koja ostvaruju prihode u inostranstvu, a u cilju stimulisanja izvozne djelatnosti.
– U zakonu su izostavljeni podsticaji za frilensere koji su angažovani u zemlji, jer zakon povoljnije stimuliše lica koja su u istoj djelatnosti zaposlena u privrednim društvima u Crnoj Gori, a u cilju podrške politici zapošljavanja – kažu iz Ministarstva ekonomskog razvoja i podsjećaju da podsticajne mjere podrazumijevaju umanjenje, oslobođenje ili olakšice u odnosu na: porez, prirez i doprinose na zaradu, porez na dobit pravnih lica; komunalne naknade, korišćenje državne nekretnine i porez na nepokretnosti.
– Ove mjere će omogućiti registrovanim frilenserima u inovacionoj djelatnosti bolje uslove života u Crnoj Gori (zdravstvena i penziona, te prava na kreditno zaduživanje i sl.), ali i veće prihode za državni budžet – kažu iz Ministarstva za ekonomski razvoj.
Iskustva iz regiona
Pitanje statusa frilensera nije samo problem u Crnoj Gori. U Srbiji je, nakon više mjeseci protesta, u aprilu „postignut dogovor sa frilenserima“. Uslovi koji su dogovoreni kao rezultat pregovora primjenjivaće se do kraja ove godine, do kada teče rok za donošenje propisa kojima će njihov status biti trajno regulisan. Od 1. januara iduće godine najavljuju se izmjene zakona o porezu i doprinosu na zarade, kojim će se regulisati fleksibilni oblici rada, a koji, između ostalog, podrazumijeva da frilenseri koji su imali prihode veće od 600 eura moraju i da plate poreze iz prethodnih šest godina.
U Hrvatskoj, međutim, legitiman rad frilensera je moguć bez registracije. Dovoljno je samo da zaključe ugovor o djelu, odnosno autorski ugovor. Druga mogućnost je da se registruju kao preduzetnici.
U BiH su 2015. godine krenuli slično kao u Srbiji prijetnjama kaznama i prema riječima upućenih desetkovali Internet frilensere. U Rumuniji se plaća 16 odsto porez na dohodak i 26,3 odsto doprinosi za penziju, mada postoji mogućnost manjeg doprinosa od 10,5 odsto, ali i manje penzije. Minimum je 64 eura, a maksimum 915. Na prihode manje od 300 eura mjesečno se ne plaća penzijski doprinos, dok je doprinos za zdravstveno osiguranje 5,5 odsto na neto prihod. Postoje i opcioni doprinosi za osiguranje tokom bolovanja ili porodiljskog odsustva, za nezaposlenost i za osiguranje od nezgoda na poslu. U Bugarskoj je porez na dohodak 10 odsto, ali uz odbitke efektivno je 7,5 odsto. Za doprinose se paća 27,8 odsto, maksimalno 1.000 eura mjesečno.
Sjeverna Makedonija koja je prema podacima iz 2018. prva u svijetu po broju frilensera na 1.000 stanovnika, naplaćuje samo porez na dohodak od 10 odsto, maksimalno 1.500 eura mjesečno i to je to što se tiče obaveza prema državi.
Potrebna detaljna analiza
Ivana Mihailović navodi da se nekoliko godina unazad sve veća pažnja posvećuje tzv. frilenserima i radnicima na platformama.
– Sa pojavom zdravstvene krize, ovakvi angažmani postaju učestaliji, pa se o njima i u Crnoj Gori češće govori. Ta situacija dovodi do potrebe detaljne analize fenomena frilensinga kod nas, posebno sa aspekta zaštite prava flrilensera, budući da su ona upitna u odnosu na zaposlene u tradicionalnom smislu te riječi – smatra Mihailović.
Izvor: Pobjeda.me
