Trgovina na malo, predstavlja jedan od ključnih i strateški bitnih sektora u Crnoj Gori. Promet u trgovini na malo je godinama bilježio trend stabilnog rasta, što je bila posljedica pozitivnog kretanja lične potrošnje i generalnog ekonomskog oporavka. Međutim, COVID kriza nije mimoišla ni poslovanje trgovinskih lanaca, koje je bilo često na udaru, uglavnom zbog skraćenja radnog vremena.
Prema podacima Uprave za statistiku tokom posljednjih godina udio ukupne trgovine na malo u bruto dodatoj vrijednosti kretao se na nivou između 12 i 13 odsto, dok je skoro 20 odsto od oko 160 hiljada zaposlenih u Crnoj Gori (koliko ih je bilo registrovano na kraju decembra protekle godine) bilo angažovano u nekom od aktivnih preduzeća registrovanih za obavljanje ovih djelatnosti.
Važnost trgovine na malo vidljiv je i pogledamo li strukturu potrošnje domaćinstava. Uprava za statistiku je ranijih godina sprovodila anketu o potrošnji domaćinstava, a u čijim rezultatima smo mogli pročitati da stanovnici maltene 30 odsto mjesečnih izdataka odvajaju na potrošnju koju čine glavni predmeti trgovine na malo – hrana i bezalkoholna pića, dok se na duvan i alkohod odvaja još 3,7 odsto kućnog budžeta.
Na maloprodaju utiče znatan broj makroekonomskih činilaca kao što su kretanje nezaposlenosti, kupovna moć, očekivanja potrošača, ali i u velikom dijelu uticaj ima i turistička sezona, s obzirom da veliki broj turista ostvaruje značajne promete u domaćim trgovinama. Protekle godine taj dio potrošnje je izostao, što je za rezultat imalo i manji broj otvorenih sezonskih prodajnih objekata, kao i lošije poslovne rezultate svih subjekata koji posluju u segmetnu trgovine.
REZULTATI POSLOVANJA
Posmatrajući zvanično objavljene godišnje finansijske izvještaje o poslovanju tokom prethodne godine pet najvećih trgovinskih lanaca u Crnoj Gori, lako na prvi pogled zaključujemo da je sve ovo gore pobrojano imalo negativan uticaj na prihode iz poslovanja, koji su za preko 13 odsto bili niži nego tokom 2019. godine. Voli, kao najveći trgovinski lanac u Crnoj Gori je jedini zabilježio jednocifren pad tokom protekle godine i upisao skoro 219 miliona eura na svoj konto prihoda. HD Laković je na drugom mjestu sa 136 miliona ostvarenih prihoda, uz godišnji pad od 17 odsto (28 miliona eura manje nego godinu ranije). Najveći godišnji pad prihoda bilježi Domaća trgovina (kompanija koja upravlja marketima Aroma i Conto) od 19 odsto, dok je ukupan prihod svih 5 posmatranih kompanija iznosio skoro 587 miliona eura što je zapravo 90 miliona manje u odnosu na 2019.godinu (više od 13 odsto godišnjeg pada).
Gledajući rezultate poslovanja vidjećemo da su Voli, HD Laković i Franca marketi uspjeli da sačuvaju poslovni rezultat, kao razliku između ukupnih prihoda i troškova poslovanja (nabavna vrijednost prodate robe, troškovi zaposlenih, amortizacija…), dok su Mercator CG (kompanija koja upravlja marketima IDEA) i Domaća trgovina ostvarile negativan operativni rezultat. Voli je ostvario preko 5,3 miliona eura pozitivnog operativnog rezultata, dok je HD Laković zabilježio 4,6 miliona eura na istom kontu.
Ako pak sagledamo kranji neto rezultat poslovanja posmatranih kompanija, vidimo da je pomenuta petorka po prvi put ostvarila kumulativan minus od skoro 2,7 miliona eura, najviše zahvaljujući negativnom rezultatu kompanije Mercator CG od čak -7,4 miliona eura.
Nisu pomogli ni pozitvni rezultati najvećih kompanija: Voli je ostavio neto dobit od 2,4 miliona eura, dok je HD Laković zaradio okruglo 3 miliona eura neto dobiti. Domaća trgovina je poslovala takođe negativno, sa zabiljeŽenih -1,5 miona eura godišnjeg minusa, dok su Franca marketi uspjeli da ostvare dobit od 770 hiljada eura.
ZAPOSLENI
Posmatrane kompanije su za proteklih 5 godina uspjele da zarade preko 46 miliona eura neto dobiti, ali i da uposle veliki broj radnika, tačnije njih skoro 6,5 hiljada na kraju prošle godine. Krizna protekla godina je iz ugla zaposlenih u marketima bila prilično zahtjevna i izazovna. Rad koji se odvija u težim uslovima nego inače, uz izraženi rizik od zaraze mogao je biti i bolje nagrađen, ali je za pohvalu da su plate radnika uspjele ostati na istom ili približnom nivou i da je broj radnika povećan.
Najviše radnika zapošljava kompanija Voli, preko 2 hiljade, dok preko hiljadu radnika imaju i Mercator i Domaća trgovina. Zanimljivo je da su najveće procentualno povećanje broja radnika tokom prethodne godine zabilježili Franca marketi (plus od skoro 11 odsto radnika), ali da su prosječe zarade u tom trgovniskom lancu zabilježile pohvalan godišnji rast od skoro 8 odsto.
Prema podacima iz statističkog aneksa godišnjih finansijskih izvještaja, najveće prosječne zarade tokom 2020. godine bez poreza i doprinosa bilježi kompanija Voli – 425 eura, dok su radnici svih ostalih marketa primali manje od državnog prosjeka za sektor trgovine na malo koji je po podacima Monstata za prošlu godinu iznosio 384 eura. Prosječne zarade u HD Laković marketima bile su 365 eura, dok su radnici Domaće trgovine, Mercatora i već pomenutih Franca marketa primali najmanje, tj 360 eura.
Sa druge strane, posmatrajući odnos prihoda i neto dobiti prema broju zaposlenih u pojedinim kompanijama, možemo vidjeti da su najproduktivniji i najefikasniji bili radnici marketa HD Laković, dok su na suprotnoj strani radnici Mercatora CG.
Imajući u vidu činjenicu da je prosječna neto zarada bez poreza i doprinosa u zemlji u decembru prošle godine iznosla 527 eura, mora se konstatovati da su zarade u sektoru trgovine na malo među najnižima u državi da je njihov rast uzimajući u obzir rezultate poslovanja kompanija neophodan.
NOVA PRILAGOĐAVANJA
U Crnoj Gori, ali i u cijeloj svjetskoj ekonomiji, nakon snažnog ekonomskog rasta prethodnih godina, došlo je do usporavanja ekonomske aktivnosti. COVID kriza je nametnula nove mjere, nove potrebe, nove inicijative i svakodnevna prilagođavanja. Uloga velikih trgovačkih lanaca je od velikih značaja za očuvanje reda u maloj ekonomiji kakva je crnogorska, ali i stabilnosti cjelokupnog tržišta. Trgovački lanci moraju biti podrška domaćoj poljoprivredi, istu podsticati i time dati dodatan impuls očuvanju radnih mjesta i domaćoj proizvodnji.
Sa druge strane, lanci se moraju prilagođavati novim trendovima u svijetu. Procjena je da će se u svijetu tokom narednih deset godina preko 85% trgovine obavljati online, a analize već pokazuju da e-commerce kao posljedica COVID krize, već na kraju 2020. godine bilježi značajan rast. Pojedini trgovinski lanci u Crnoj Gori su se već počeli orjentisati na ovaj metod poslovanja, razvijajući ga na prilično efikasan način.
Autor: Redakcija Bankar.me
