Globalne banke suočile su se juče sa novim skandalom zbog prljavog novca dok pokušavaju da ograniče posljedice curenja dokumenata koja pokazuju da su tokom skoro dvije decenije uradile transfere preko 2 biliona (hiljadu milijardi) sumnjivog novca.
Britanske banke HSBC, Standard Chartered i Barclays, njemačke Deutsche Bank i Commerzbank, i JPMorgan Chase & Co i Bank of New York Mellon Corp su među kreditorima imenovanim u izvještaju Međunarodnog konzorcijuma istraživačkih novinara (ICIJ) zasnovanog na dokumentima do kojih je došao BuzzFeed News.
Mada pojedine banke tvrde da se većina sumnjivih transakcija dogodila davno i da su u međuvremenu uvele stroge provjere protiv pranja novca, investitori su zabrinuti, a akcije HSBC-a i StanCharta juče su pale na najniži nivo u u zadnjih četvrt vijeka, dok su akcije Dojče banke pale za osam procenata.
Izvještaji su zasnovani na 2100 procurjelih prijava o sumnjivim aktivnostima (SAR), koji se odnose na transakcije između 1999. i 2017. godine, a koji su podnijele banke i druge finansijske institucije američkom Ministarstvu finansija, odnosno tamošnjem Odsjeku za sprečavanje finansijskog kriminala (FinCen) Banke su proteklih godina potrošile milijarde dolara na jačanje procedura protiv pranja novca nakon što su se mnoge suočile sa ogromnim kaznama zbog kršenja pravila. Od njih se zahtijeva da podnesu SAR uvijek kada se bave sredstvima u vezi kojih postoji sumnja za kriminalnu aktivnost.
Međutim, uvid u 2100 prijava o sumnjivim aktivnostima do kojih je došao BuzzFeed, koji je sarađivao sa ICIJ-em i drugim medijskim organizacijama pokazao je da su pojedine prijave podnijete nekoliko mjeseci nakon sumnjive transakcije i da često nije uslijedila gotovo nikakva akcija.
Osim analize FinCen dosijea, ICIJ i njihovi medijski partneri došli su do preko 17 600 drugih dokumenata od insajdera i zviždača, sudskih spisa, zahtjeva dobijenih na osnovu prava na slobodu informisanja i drugih izvora. Novinarski timovi su intervjuisali stotine ljudi, uključujući eksperte za finansijski kriminal, pravnike i žrtve zločina.
Kako navodi BuzzFeed, pojedini tajni spisi traženi su u okviru američke kongresne istrage o ruskom uplitanju u američke predsjedničke izbore 2016. godine. Drugi su prikupljeni nakon zahtjeva upućenih agencijama za sprovođenje zakona.
Dosijei potvrđuju ono što smo već znali, a to je da postoji veliki broj prijava sumnjivih aktivnosti, a relativno nizak broj slučajeva povodom kojih je pokrenut postupak, kazala je Etelka Bogardi, partnerka za finansijske usluge u Norton Rouz Fulbrajtu u Hong Kongu
FinCen dosijei pružaju uvid u tajni svijet međunarodnog bankarastva, anonimnih klijenata i u, dosta slučajeva, finansijskog kriminala. Papiri pokazuju kako banke slijepo premještaju novac sa računa za ljude koje ne mogu da identifikuju, prijavljujući transakcije koje imaju sva obilježja pranja novca tek nekoliko godina pošto se dogode, čak i posluju sa klijentima upletenim u finansijske prevare i državne korupcionaške skandale.
Istraga koju su sproveli novinari ICIJ-a i ostalih medija pokazala je da velike banke nastavljaju da igraju centralnu ulogu u trasferu novca povezanog sa korupcijom, prevarom, organizovanim kriminalom i terorizmom.
Transakcije za Manaforta i ruskog šefa podzemlja
JPMorgan, najveća banka u Sjedinjenim Državama, radila je novčane transakcije za ljude i kompanije povezane sa masovnom pljačkom fondova u Maleziji, Venecueli i Ukrajini, pokazala su dokumenta. Banka je prebacila više od milijardu dolara za odbjeglog finansijera koji stoji iza malezijskog 1MDB skandala, i više od dva miliona za kompaniju mladog energetskog mogula koji je optužen da je prevario venecuelansku vladu i doprinio kolapsu sistema snabdijevanja električne energije koji je osakatio veliki dio te zemlje.
Banka JPMorgan je takođe procesuirala preko 50 miliona dolara uplata tokom deset godina za Pola Manaforta, bivšeg mendažera kampanje predsjednika Donalda Trampa. Banka je odradila najmanje 6,9 miliona Manafortovih transakcija tokom 14 mjeseci pošto je podnio ostavku u kampanji zbog optužbi za pranje novca i korupciju koje su proistekle iz njegovog rada sa jednom proruskom političkom partijom u Ukrajini.
Tajna dokumenta takođe pokazuju da banke koje rade prekogranične trasakcije često nemaju predstavu o tome ko su zapravo nihovi klijenti – čak i kada se radi o transferima stotina miliona dolara.
Tako je na primjer JP Morgan u periodu između januara 2010. i jula 2015. godine odradila transakcije vrijedne više od milijardu dolara za misterioznu kompaniju ABSI Enterprises.
Nadzorne kompanije su odlučile da utvrde ko je zapravo vlasnik ABSI-a tek 2015. kada je jedan ruski novinski sajt objavio da se kompanija sličnog imena povezuje sa Semionom Mogilevičem.
Mogileviča opisuju kao „šefa svih šefova“ ruske mafije. Kada ga je FBI uvrstio na listu deset najtraženijih 2009. godine, rečeno je da se njegova kriminalna organizacija bavi trgovinom oružja i droge, iznuđivanjem i naručenim ubistvima.
Mada detalji transakcija ostaju nejasni, ICIJN navodi da je da je JPMorgan imala dosta razloga da i ranije istraži kompaniju ABSI, budući da je djelovala kao fiktivna kompanija na Kipru, koji se u to vrijeme smatrao velikim centrom za pranje novca i da je usmjeravala stotine miliona dolara preko JP Morgan.
Sumnjive transakcije nastavile su se preko računa najveće američke banke uprkos obećanju da će unaprijediti kontrole u okviru dogovora koji je postigla sa američkim bankama 2011, 2013 i 2014. godine.
Iz banke JP Morgan je povodom FinCen dosijea odgovoreno da je zakonom zabranjeno da pričaju o klijentima ili transakcijama. Saopšteno je da su oni „pvaci“ u sprovođenju „proaktivnih obavještajnih istraga“ i u „razvijanju inovativnih tehnika u borbi protiv finansijskog kriminala“.
HSBC prebacila milione od finansijskih prevara
Najveća britanska banka HSBC je 2012. godine priznala da je oprala najmanje 881 milion dolara za latinoameričke narkokartele. Međutim, prema dosijeima, ova banka je nastavila da upravlja novcem sumnjivih klijenata.
Novac koji je prebacivala HSBC banka je stečen zahvaljujući Ponzijevoj šemi – piramidalnoj prevari kada se postojećim akcionarima isplaćuje novac prikupljen od novih članova. Advokati prevarenih investitora tvrde da je banka trebalo ranije da reaguje kako bi zatvorila račune prevaranata.
HSBC je juče saopštila da su sve „informacije koje je nabavio ICIJ istorijske“. Saopšteno je da je počev od 2012. godine „HSBC krenula u višegodišnju reformu svoje sposobnosti da se bori protiv finansijskog kiriminala u preko 60 jurisdikcija“. Navodi se da je amerčko ministarstvo pravde 2017. godine „utvrdilo da je HSBC ispunila sve svoje obaveze i da je HSBC mnogo bezbjednija isntitucija nego što je bila 2012“.
Deutsche banka prvak u sumnjivom poslovanju
Deutsche banka, na koju se odnosi najveći broj prijava sumnjivih aktivnosti koje su procurjele u medije, je prema pisanju medija prebacivala i omogućavala pranje prljavog novca za organizovani kriminal, teroriste i dilere drogom.
Prema podacima BuzzFeeda preko ove banke je prošlo preko 1,3 biliona dolara sumnjivih transakcija.
BuzzFeed navodi da dokumenta pokazuju da kada je 2013. godine izbio jedan od najozloglašenijih međunarodnih finansijskih skandala koji je doveo do propasti velikog broja malih i srednjih preduzeća pošto su sa njihovih računa prosto nestale desetine i stotine hiljada dolara, Dojče banka je za to okrivila zaposlene u filijali u Moskvi, platila kaznu i vratila se poslovanju.
Međutim, dosijei pokazuju da je Dojče banka, najveća njemačka finansijska institucija i jedan od najvećih kreditora Donalda Trampa, omogućila kriminalnim bosovima, terorističkim finansijerima i narko kartelima da operu 10 milijardi dolara prljavog novca.
FinCen dosijei takođe pokazuju da su menadžeri Dojče banke, uključujući najviše zvaničnike bili direktno upućeni u niz propusta zbog kojih je banka bila veoma ranjiva kada je u pitanju pranje novca. Dokumenta pokazuju da su najmanje dva upozorenja poslata supervizoru i generalnom direktoru banke, ali da su ona uglavnom ignorisana.
Preko Dojče banke je kako prenosi BBC sumnjivi novac primao i suprug jedne od najvećih donatorki Konzervativne partije Velikoj Britaniji.
Ljubov Černukin je uplatila 1,7 miliona funti britanskim konzervativcima, uključujući i ulaznicu za večeru sa troje premijera. Procurjela dokumenta pokazuju da je njen suprug primio osam miliona funti od političara suočenog sa američkim sankcijama zbog bliskih veza sa Kremljem. Njeni advokati tvrde da donacije nijesu ukaljane uticajem Kremlja.
U prijavi sumnjivih aktivnosti navodi se da je Vladimiru Černukinu 2016. godine poslat novac iz kompanije na Britanskim djevičanskim ostrvima koja je povezana sa Sulejmanom Kerimovim. Zvaničnici u Deutsche banci su naveli da je to dio transakcija vrijrednih 278,5 miliona dolara koje su povezane sa tom ofšor kompanijom.
Zadnjih godina, akcije Dojče banke su padale nakon niza skandala. U posljednjoj deceniji, banka je platila kazne za niz propusta, počev od kršenja sankcija Iranu i Mjanmaru preko namještanja berzi do poslovanja sa Džefrijem Epstajnom. Takođe je pod nadzorom pošto je pozajmila Donaldu Trampu stotine miliona dolara uprkos njegovoj istoriji neizmirivanja kredita.
Njemački ministar finansija kazao je juče da su se tamošnje vlasti već pozabavile sumnjivim transakcijama u toj zemlji.
Jedan od najbližih prijatelja Vladimira Putina milijarder Arkadij Rotenberg koristio je Barclays banku u Londonu za pranje novca i izbjegavanje sankcija, pokazuju dokumenta. Rotenberg i Putin se poznaju od djetinjstva, a milijarderu su SAD i EU uvele sankcije 2014. godine, što znači da bi se svaka zapadna banka mogla suočiti sa ozbiljnim posljedicama zbog poslovanja sa njim.
Mada je 2016. godine nakon sumnjive kupovine umjetničkih djela Barclays banka sprovela istragu i utvrdila da iza određene kompanije stoji ruski biznismen, ona je dozvolila da drugi računi povezani sa Rotenbergom ostanu otvoreni do 2017. godine.
Oleg Deripaska, još jedan ruski milijarder i dugogodišnji Putinov saveznik je, kako pokazuju dokumenta, uspio da preko Banke Njujorka Mellon prebaci preko 1,3 milijarde dolara u transakcija između 1997. i 2016. godine.
Od 2008. godine, Deripaska je u medijima povezivan sa organizovanim kriminalom. Kada su američke vlasti 2018. godine najavile sankcije protiv njega, saopštile su da je on prethodno optuživan da je prijetio ubistvima svojim korporativnim rivalima, podmićivao zvaničnika u ruskoj vladi i naredio ubistvo jednog biznismena.
„BNY Mellon svoju ulogu u zaštiti integriteta i globalnog finansijskog sistema shvata ozbiljno uključujući i podnošenje prijava za sumnjive aktivnosti“, navela je banka u saopštenju. „Kao ugledni član međunarodnog bankarskog sistema u potpunosti poštujemo sve zakone i regulative, i pomažemo vlastima u važnom poslu koji obavljaju“, stoji u saopštenju banke.
FinCen dokumenta takođe pokazuju da je i Deutsche banka u periodu između 2003. i 2017. omogućila transakcije u vrijednosti od 11 milijardi dolara za kompanije koje su pod kontrolom Deripaske.
Deripaska negira da je prao novac ili počinio finansijske zločine. Trampova administracija je 2019. ukinula sankcije protiv tri kompanije koje se povezuju sa Deripaskom.
Pokretač ekonomske nejednakosti
Slobodni protok prljavog novca pomaže kriminalnim grupama i destabilizuje države, navodi se u izvještaju ICIJ-a. To je takođe pokretač globalne ekonomske nejednakosti, a oprani novac se često prebacuje na račune u vlasništvu fiktivnih kompanija registrovanih na ofšor poreskim rajevima, što omogućava sakrivanje ogromnih suma od zakonskih agencija i poreskih vlasti.
FinCen dosijei su najnoviji u nizu velikih curenja dokumenata u posljednjih pet godina koja su razotrkila tajne dogovore, pranje novca i finansijski kriminal.
Rajski papiri iz 2017. godine su razotkrili ofšor finansijske malverzacije političara, slavnih ličnosti i biznismena, Panamski papiri koji su 2016. procurili iz advokatske firme Mossack Fonseca pokazali su kako bogataši koriste ofšor poreske sisteme za svoju korist, dokumenta švacarske privatne banke su 2015. godine razotkrila kako pomaže klijentima da izbjegnu plaćanje poreza, dok su spisi iz računovodstvene firme PricewaterhouseCoopers 2014. razotkrili kako velike kompanije sklapaju dogovore u Luksembrugu kako bi smanjili iznose koje treba da plate na ime poreza.
FinCen dosijei se razlikuju jer se ne radi o dokumentima iz jedne ili dvije kompanije – oni dolaze iz niza banaka i pokazuju da banke često uprkos primijećenoj sumnjivoj aktivnosti ne čine ništa tim povodom.
Povodom curenja dokumenata, Odsjek za suzbijanje finansijskog kriminala je saopštio da to može uticati na američku nacionalnu bezbjednost, ugroziti istrage koje su u toku i bezbjednost institucija i pojedinaca koji podnose prijave o sumnjivim aktivnostima.
Prijave tek pošto novac nestane sa računa
Unutar velikih banaka, sistemi za detektovanje protoka nezakonito stečenog novca često se oslanjaju na umorne zaposlene, koji obično rade u kancelarijama daleko od sjedišta i nemaju veliki uticaj unutar njihovih organizacija. Dokumenta u FinCen dosijeima pokazuju da se zaposleni u velikim bankama često oslanjaju na osnovne Google pretrage kako bi pokušali da saznaju ko stoji iza trasfera miliona dolara.
Usljed toga, banke često podnose prijave o sumnjivim aktivnostima tek nakon što transakcija ili klijent postanu predmet negativnog medijskog izvještavanja ili vladine istrage – obično se to dešava tek nakon što je novac odavno nestao.
U intervjuu za ICIJ i BuzzFeed, više od deset zaposlenih u HSBC dovelo je u pitanje efikasnost programa protiv pranja novca koje primjenjuje ta banka. Pojedini su kazali da im banka nije dala dovoljno vremena da sprovedu temeljnu pretragu – a da se često dešavalo da čak i kada zatraže informaciju ko stoji iza velikih transakcija, filijale HSBC-a izvan SAD su ih često ignorisale.
Prema tužbi podnijetoj saveznom sudu u Njujorku u decembru 2019. godine u Standard Chartered banci zaposleni koji su prigovorili na nezakonite transakcije nijesu ignorisani, njima je prijećeno, maltretirani su i na kraju smijenjeni, prenose Vijesti.
Džulijan Najt i Anšuman Čandra tvrde u tužbi da su smijenjeni sa menadžerskih pozicija nakon što se saznalo da su sarađivali sa istragom FBI o transferima novca preko kompanija iz Irana, Libije, Sudana i Mjanmara koje su pod američkim sankcijama.
