Intervju, guverner Radoje Žugić: Sistem visoko likvidan, CBCG analizira uticaj pandemije na ekonomiju

Prema preliminarnim podacima kojima raspolaže Centralna banka, preko 40 hiljada korisnika kredita je do sada predalo inicijativu banakama za korišćenje prava na  moratorijum, a u skladu sa odredbama Odluke o privremenim mjerama. Centralna banka će preciznim podacima raspolagati nakon prvog izvještaja banaka, koje su banke u obavezi da dostavljaju na mjesečnom nivou, najkasnije do 15. u mjesecu za prethodni mjesec.

Centralna banka u ovom trenutku ne raspolaže preciznim podacima. Međutim, imajući u vidu ukupan broj korisnika kredita fizičkih lica u odnosu na pravna lica, a sa druge strane ukupan broj korisnika kredita koji su dosad prijavili za korišćenje prava na moratorijum, očigledno je da se u većem broju prijavljuju fizička lica.

Banka od korisnika kredita ne može zahtjevati, niti naplaćivati nadoknadu bilo kojih administrativnih troškova u vezi sa korišćenjem moratorijuma, uključujući bilo koje troškove eventualnog aneksiranja ugovora o kolateralima. Navedeno podrazumijeva da banka ne može od korisnika kredita zahtijevati da snosi bilo kakav dodatni trošak vezan za produžetak važenja ugovora o kolateralu ili polise osiguranja kojom se osigurava život korisnika kredita ili založena imovina koja služi kao kolateral. U slučaju da banka odluči da ne izvrši produženje ugovora o kolateralu, uključujući polisu osiguranja, da ne bi sama snosila dodatni trošak, sav rizik neusaglašenosti trajanja ugovora o kreditu i ugovora o kolateralu je na strani banke.

Suština odredbi Odluke o privremenim mjerama u dijelu aneksiranja ugovora o koletaralima nije da se navedene radnje zabrane, već da korisnik kredita ne može snositi nikakav eventualni trošak u vezi sa tim, kao npr. trošak notarske ovjere ugovora. Apsolutno se podrazumijeva da će svaka banka zahtjevati od korisnika kredita, da ukoliko je ugovor o kolateralu struktuiran na način da definiše njegovo važenje do određenog datuma, a ne konačne otplate potraživanja po osnovu kredita, potpiše produženje ugovora o kolateralu na način da bude usaglašen sa ugovorenom dinamikom otplate kredita, odnosno njegove konačne otplate, ali bez prebacivanja eventualnog troška aneksiranja na korisnika kredita.

Na osnovu posljednjih raspoloživih podataka od 24. marta 2020, likvidna aktiva banaka iznosi preko jedne milijarde eura i predstavlja preko 20% ukupne aktive banaka. Navedeni podatak je jako važan jer će banke tokom trajanja moratorijuma imati smanjen priliv likvidnih sredstava po osnovu anuiteta svih korisnika kredita koji iskoriste pravo na moratorijum. Imajući u vidu da će banke tokom trajanja moratorijuma vršiti obračun kamata, primjena moratorija neće imati značajan negativan efekat na poziciju prihoda banaka imajući u vidu da se prihodi prikazuju po principu obračuna, a ne naplate. U skladu sa navedenim, neće biti ni negativnog efekta na koeficijent solventnosti, odnosno adekvatnost kapitala, koji bi u ovom slučaju mogao da se efektuira u slučaju da banka posluje sa gubitkom. Podsjećamo da je adekvatnost kapitala banaka na kraju 2019.godine bila na visokom nivou i iznosila je 17,73%, odnosno značajno više od propisanog minimum od 10%.

Sve banke funkcionišu sa visokim nivoom likvidne aktive i uz mjere koje su im na raspolaganju za popravljanje likvidne pozicije, pa ne očekujemo neusaglašenost bilo koje banke sa regulatornim limitima u dijelu likvidnosti. Takođe, u slučaju potrebe, banke mogu koristiti do 50% sredstava izdvojene obavezne rezerve, a postoji i mogućnost da se obrati CBCG za kredit za likvidnost.

Centralna banka primjenjuje konzervativnu definiciju likvidne aktive koja obuhvata gotovinu, sredsvta na žiro računu centralne banke, sredstva po viđenju kod banaka i 50% obavezne rezerve. Likvidna aktiva ne obuhvata oročena sredstava na bilo koji rok, kao ni hartije od vrijednosti, nezavisno od njihovog boniteta ili likvidnosti. Navedeno ukazuje da potencijalna rezerva likvidnosti, koja se odnosi na oročena sredstva kod banaka i portfolio hartija od vrijednosti, predstavlja značajan potencijal za popravljanje likvidne pozicije banaka u slučaju potrebe. Likvidna aktiva banaka i dnevni i dekadni regulatorni limiti likvidnosti nijesu na direktan način u vezi sa propisanim minimalnim koeficijentom solventnosti od 10%. Limiti likvidnosti su vezani za nivo dospjelih obaveza, depozita po viđenju i kreditnih obligacija.

U odgovu na prethodna pitanja je već navedeno da će banke tokom moratorijuma obračunavati kamatu. Koliko će prihodi banaka biti manji zavisi od dužine trajanja  preduzetih mjera, odnosno njihovog uticaja na obim privredne aktivnosti, plate zaposlenih, nivo zaposlenosti i dr., što će imati direktan uticaj i na tražnju za novim kreditima, urednost u otplati korisnika kredita i dr. U ovom trenutku, ne vidimo razlog da bi banke mogle da koriguju kamatne stope na više.

CBCG je početkom marta, na samom početku krize radila inicijalne prognoze. Naša prvobitna dva scenarija rađena su prema pretpostavkama da će kriza trajati do 1. maja (dva mjeseca) i da će kriza trajati do 1. jula (4 mjeseca). One su polazile i od međunarodnih projekcija i bile su mnogo pesimističnije od njih. Od međunarodnih institucija tada su jedino OECD (Međunarodna organizacija za ekonomsku saradnju i razvoj) i WIIW institut iz Beča javno objavili prognoze. Prema projekcijama OECD-a iz marta 2020, usporavanje globalnog rasta bi trebalo da bude 0,5 procentnih poena. WIIW je u „blagom“ scenariju prognozirao da bi stope rasta zemalja regiona bile niže za 0,2-0,6 procentnih poena od inicijalno procijenjenih.

Za „teški“ scenario, projekcija je da bi rast bio oko 1,1-2,5 procentnih poena niži. MMF je na bazi iskustva Kine projektovao da će većina zemalja imati negativne stope jedan kvartal, da bi potom krenuo oporavak.

Naše polazne pretpostavke su bile da će, tokom trajanja krize, teško biti pogođeni sektori: turizam, saobraćaj i poslovi sa nekretninama, a za većinu ostalih sektora projektovan je mjesečni pad oko 10%. U međuvremenu, Nacionalni koordinacioni tim je donio preko 70 novih mjera koje, u velikoj mjeri, utiču na ekonomsku aktivnost, te i samim tim na inicijalno iznijete projekcije. U međuvremenu, žarište pandemije se preselilo u prostor Evrope, te je realno očekivati smanjenje ekonomske aktivnosti u zemljama Evropske unije i zemljama regiona Zapadnog Balkana koji su naši ključni ekonomski partneri. Stoga očekujemo i da će međunarodne institucije korigovati svoje inicijalne procjene na niže.

Naše nove projekcije, čija izrada je u toku, biće nepovoljnije u odnosu na inicijalne. CBCG će za svoje potrebe najmanje jednom mjesečno raditi projekcije, ali ih neće javno objavljivati, shodno praksi koje su uvele i druge centralne banke, kao na primjer Banka Francuske.