Sa porastom tenzija između Moskve i Zapada, ogroman energetski projekat mogao bi gmizati po morskom dnu između Rusije i Evropske unije – riječ je o podvodnom gasovodu pod nazivom Sjeverni tok 2..
Projekat za cilj ima da udvostruči kapacitet već izgrađenog Sjevernog toka 1 na 110 milijardi kubnih metara (m3) godišnje, što predstavlja više od četvrtine ukupne potrošnje gasa u Evropi. Sjeverni tok 2 će povezati Rusiju i Njemačku preko Baltičkog mora zaobilazeći tradicionalnu rutu preko Ukrajine.
Pojedine zemlje oštro su kritikovale Sjeverni tok 2, unutar i van Evropske unije. Protivnici projekta strahuju da bi gasovod mogao da poveća suštinsku zavisnost od ruskog gasa uz argument da je projekat u suprotnosti sa međunarodnim sankcijama protiv Rusije, nakon što je Rusija anektirala ukrajinsko poluostrvo Krim.
Aktivisti za zaštitu životne sredine izrazili su određenu zabrinutost u vezi sa štetom koju bi projekat mogao nanijeti pomorskom svijetu. Zbog toga ga neki nazivaju “gasovod iz pakla”.
Šta je Sjeverni tok 2?
Sjeverni tok 2 trebalo bi da bude najduži podvodni gasovod na svijetu, preko kog će se dužinom od 1.230 kilometara transportovati prirodni gas od ruske obale na Baltičkom moru do Grajfsvalda u Njemačkoj.
Na svom putu, on će prolaziti kroz teritorijalne vode Rusije, Finske, Švedske, Danske i Njemačke, gdje će se povezati na evropsku gasnu mrežu.
Pripremni radovi na projektu su već počeli, dok bi gasovod trebalo da bude završen krajem 2019. godine.
Gasovod “blizanac” se sastoji od oko 200.000 pojedinačnih cijevi, od kojih je svaka duga 12 metara i teška 24 tone.
Poput svog “starijeg brata”, Sjeverni tok 2 imaće kapacitet da se njim transportuje 55 milijardi kubnih metara prirodnog gasa na godišnjem nivou, što je dovoljno za snabdjevanje 26 miliona domaćinstava, odnosno moći će da zadovolji 13% ukupnih potreba za gasom u Evropi. (Evropska unija je 2016. godine potrošila 428,8 kubnih metara gasa.)
Sjeverni tok 2 će isporučivati gas do Evrope sa jednog od najvećih gasnih polja na svijetu – gasnog polja Bovanenkovo, koje se nalazi na ruskom poluostrvu Jamal, na sjeveru zemlje. Ukupne rezerve gasa u ovom gasnom polju iznose 4.900 kubnih kilometara.
Finansiranje projekta
Ukupni troškovi projekta procijenjenuju se na 9,5 milijardi eura (11 milijardi američkih dolara). Svaka evropska kompanija koja učestvuje u projektu obezbjediće po 950 miliona eura za finansiranje projekta. Gasprom jeste i ostaće jedini akcionar kompanije koja je vlasnik projekta: Nord Stream 2 AG.
Na koji način će biti izgrađen Sjeverni tok 2
Za izgradnju gasovoda biće potrebno ukupno 2.424.000 tona čelika. To je 332 puta više čelika nego što je bilo potrebno za izgradnju Ajfelovog tornja.
Dvadeset osam evropskih kompanija iz 11 zemalja je direktno uključeno u ovaj projekat. Njemačka kompanija Europipe, koja se bavi proizvodnjom cijevi, obezbjediće 90.000 cijevi velikog prečnika, što je skoro polovina ukupne količine za izgradnju gasovoda.
Evropska zavisnost od ruskog gasa
Evropa već duže vrijeme zavisi od uvoza energenata iz Rusije, a za mnoge istočnoevropske zemlje gasovodi koji dovode gas su nasleđe iz vremena Sovjetskog saveza.
Geografska blizina susjednoj zemlji bogatoj prirodnim resursima kojoj nedostaje novca može izgledati kao prednost za Evropsku uniju, ali to nije uvijek slučaj. Spor između Rusije i Ukrajine iz 2009. ostavio je mnoge zemlje članice EU bez gasa tokom dvije nedjelje usred zime. Ruska aneksija Krima 2014. donijela je još jednu geopolitičku komplikaciju po pitanju snabdjevanja Evrope gasom.
Njemačka, Italija i druge države još su zadovoljne zbog sklapanja sporazuma sa ruskim gasnim monopolistom Gaspromom. Međutim, zemlje nekadašnjeg bivšeg istočnog bloka, kao što je Poljska, postale su naročito oprezne zbog jačanja uticaja Moskve, uprkos tome ili upravo zbog toga što su one najranjivije u slučaju mogućih prekida isporuke. Evropska unija je 2014. sprovela test koji treba da pokaže šta bi se desilo ukoliko bi Rusija obustavila isporuke gasa:
Scenariji u slučaju prekida
Kooperativni scenario podrazumjeva da zemlje članice EU zajedno rade na tome da se manjak gasa ravnomjerno rasporedi među susjednim državama članicama.
U slučaju nekooperativnog scenarija, Bugarska, Rumunija, Srbija, Makedonija i Bosna i Hercegovina mogle bi biti pogođene ozbiljnim deficitom u snabdjevanju od 40 odsto i više.
Različiti scenariji u slučaju šestomesečne obustave isporuke gasa ukazali su na to da bi Evropska unija beležila manjak od 5 do 9 milijardi kubnih metara gasa. Pojedine zemlje, poput Estonije i Finske, mogle bi izgubiti 80-100% potrebne količine gasa ukoliko bi Rusija obustavila isporuku.
Uloga Ukrajine
Pozicija Ukrajine kao glavne tranzitne zemlje za ruski gas donosi joj izvjesnu političku moć, uz preko potrebna sredstva. “Jednom kada Sjeverni tok 2 bude izgrađen [predsjednik Rusije Vladimir, prim. aut.] Putin sa Ukrajinom može da radi šta god poželi, a onda bi njegova vojska mogla da se nađe na istočnoj granici Evropske unije”, izjavio je premijer Poljske Mateuš Moravjecki u februaru 2018.
Kada bude izgrađen 2019. godine, ruski gasovod će na njemačkoj ruti koncentrisati 70 odsto ukupne količine gasa koju Rusija prodaje Evropskoj uniji. To će omogućiti Rusiji da zaobiđe Ukrajinu i praktično odsječe članice EU poput Poljske ili Baltičkih zemalja.
Projekat bi potencijalno mogao biti katastrofalan po Ukrajinu, koja od naknade za tranzit ruskog gasa godišnje ubira prihod od oko tri milijarde američkih dolara.
Poljski i Baltički ugao gledanja
Poljsko antimonopolsko regulatorno tijelo iznijelo je primjedbu na stvaranje konzorcijuma između Gasproma i zapadnih kompanija koje učestvuju u projektu, baziranu na jakoj poziciji koju Gasprom zauzima na poljskom tržištu i na mogućnosti da Sjeverni tok 2 dodatno ojača poziciju Gasproma u pregovorima sa potrošačima gasa u Poljskoj.
Poljska, koja je najstariji kupac ruskog prirodnog gasa (od 1944. godine) trenutno se oslanja na Rusiju od koje kupuje dvije trećine potrebne količine gasa. Međutim, ne planira da produži ugovor sa Gaspromom nakon 2022. kada ističe ugovor. Poljska je izgradila terminal za tečni prirodni gas (LNG) tako da može da kupuje gas od Sjedinjenih Američkih Država. Nada se da će izgraditi sopstveni Baltički gasovod – kojim bi se gas dopremao iz Norveške.
“Ne diverzifikujemo izvore snabdjevanja gasom da bismo nastavili [saradnju, prim. prev.] sa Rusijom. To je pitanje bezbjednosti i Baltički gasovod nije dio pregovora sa Gaspromom“, izjavio je Pjotr Naimski, koji nadgleda poljsku stratešku infrastrukturu u oblasti energetike.
Slično Poljskoj, susjedna Litvanija je takođe izgradila LNG terminal i primila prvu isporuku i Sjedinjenih Država 2017. godine, čime je prekinula Gaspromom stopostotni monopol u toj zemlji.
“Srećni smo što smo došli do tačke na kojoj uvoz gasa iz Sjedinjenih Država nije samo politički poželjan, već i ekonomski održiv“, izjavio je ministar energetike Žigimantas Vaičunas.
Letonija i Estonija dijele zabrinutost Poljske i Litvanije. Sve tri Baltičke zemlje i Poljska potpisale su zajedničko pismo u kom je Sjeverni tok 2 nazvan „instrumentom ruske državne politike“, što bi „trebalo posmatrati u širem kontekstu aktuelne ruske agresije u vojnom, informacionom i sajber smislu.“
