Engleska politička elita kao da je izgubila kontakt sa realnošću i uvid gdje je mjesto Velikoj Britaniji u današnjem svijetu. Čim je prošao prvi strah od posljedica Bregzita, odnosno izostanak većih tektonskih pomjeranja, u Londonu su pomislili da će moći da nastave po starom, to jest da se ponašaju prema EU kao da je ona “švedski sto” sa kojeg oni uzimaju šta im se svidi.
“Magla se spustila na Lamanš, kontinent je izolovan“, recitovao je naslov londonskog Tajmsa prije osamdeset godina. Tada to nije zvučalo podanicima britanske krune neobično, magla je sprečavala saobraćaj na Lamanšu i bilo je normalno da se smatra da je Evropa, a ne Velika Britanija, odsječena od ostatka svijeta. Taman su se zagovornici Bregzita raspojasali i počeli da likuju kako istorijska odluka na referendumu u junu nije proizvela katastrofalne posljedice – ekonomija je ostala stabilna, cijene nekretnina su pale ali ne drastično, Velika Britanija je dominirala na Olimpijskim igrama, dobili su i četiri Nobelove nagrade – kako su pojedini mediji predviđali, “magla” je počela da se spušta na kanal koji odvaja Britaniju od ostatka Evrope. Samo što, ovoga puta, neće kontinent biti odsječen, već Ostrvo.
To što Bregzit još nije počeo da proizvodi velike probleme Velikoj Britaniji može da se zahvali samo činjenici da još uvjek nije počeo. Reakcije na najavu premijerke Tereze Mej da će do kraja sljedećeg marta aktivirati član 50 iz Lisabonskog sporazuma, koji reguliše izlazak iz EU, ne obećavaju ništa dobro. Funta je u vertikalnom padu, nije bila nikada tako nisko u posljednjih 168 godina (po kalkulacijama Fajnenšel tajmsa), velike multinacionalne kompanije najavljuju preseljenja sa Ostrva na kontinent, zaustavljeno je nekoliko velikih investicija industrijskih kolosa, Škotska i Sjeverna Irska ponovo počinju da ključaju, sve veći broj britanskih građana koji imaju mogućnost da uzmu državljanstvo neke članice EU šalju zahtjeve, u akademskom svijetu ne samo da najbolji stranci zaobilaze prestižne britanske univerzitete, već i Britanci počinju da gledaju ne samo prema Americi već i prema kontinentu, jer EU a ne Britanija finansira sa šezdeset milijardi eura naučnoistraživačke projekte.
Istina, i na kontinentu su brzo raspršene nade o bržim i dubljim integracijama EU posle junskog referenduma u UK, ali to se moglo i očekivati, budući da su sljedeće godine predsjednički izbori u Francuskoj i parlamentarni u Njemačkoj. Tek po njihovom završetku znaćemo da li će ostatak ili dio EU krenuti putem federalizacije ili ne.
Ministar za izlazak UK iz EU Dejvid Dejvis već je krstio predstojeće pregovore sa Briselom kao najkomplikovanije u istoriji čovječanstva. Prema prvim signalima koji dolaze iz Londona i ključnih evropskih prestonica, prije svega, Berlina i Pariza, male su šanse da ishod tih pregovora bude sahepiendom. Pred vladom Tereze Mej su tri izbora. Prvi i najizvjesniji ishod – sljedeći slogan koji je Mejova izgovorila na kongresu torijevaca u Birmingemu početkom oktobra, Bregzitznači Bregzit – jeste tzv. hard Brexit. Takav scenario predviđa totalni raskid između dvije obale Lamanša, izlazak Velike Britanije ne samo iz EU već i iz Carinske unije i Jedinstvenog tržišta EU (The EU Single Market), bez prelaznih ili bilateralnih ugovora, odnosno primjenu pravila i tarifa Svjetske trgovinske organizacije(WTO) na trgovinu između EU i UK. To je dobar scenario za Konzervativnu partiju jer kako je Ekonomistzapazio, Velika Britanija, sa Džeremijem Korbinom na čelulaburista, postala je monopartijska zemlja. Ali to je vrlo loš scenario za Britance i njihovu privredu jer će platiti veliku cijenu moderne verzije “Splendid isolation” budući da će ona biti mnogo manje “sjajna” od one devetnaestovjekovne i iz nje ć ehteti da pobjegnu i Škoti i Irci.
Drugo rešenje, tzv. soft Brexit predviđa izlazak UK iz EU ali i njen ostanak u Carinskoj uniji i Jedinstvenom tržištu. Takvo rješenje bilo bi manje bolno za britansku ekonomiju ali bi proizvelo političku nestabilnost, budući da bi se ono što su isterali na vrata Bregzitom (neograničen ulazak imigranata iz zemalja EU) vratilo Britancima kroz prozor, pošto su Njemačka i Francuska, ali i druge zemlje poput Poljske, Rumunije, Litvanije, vrlo striktne u zahtjevima da ko želi u Jedinstveno tržište mora da poštuje sve četiri slobode kretanja (radnika, kapitala, usluga i robe). Za razliku od drugih članica EU gdje je animozitet prema stranim radnicima uperen samo na one koji dolaze van EU, u Velikoj Britaniji su podjednako izloženi ksenofobiji i državljani drugih članica EU, posebno Poljaci, Litvanci, Rumuni, pa čak i Italijani. Ne treba potcijeniti ni tvrdo krilo Konzervativne partije koje bi ovakav ishod pregovora smatralo izdajom narodne volje izražene na referendumu i vrlo je vjerovatno da bi bila vrlo turbulentna situacija na političkoj sceni UK.
Treće rješenje, najmanje vjerovatno, jeste organizovanje novog referenduma. Ekonomska situacija, pad funte, gubitak značaja Sitija, prijetnja izlaska Škotske i Sjeverne Irske iz Velike Britanije, mogli bi, tokom pregovora, da navedu kabinet Tereze Mej da pokuša da vrati točak istorije unazad i organizuje novi referendum. Na nesreću proevropski nastrojenih Britanaca, lider Laburističke partije Džeremi Korbin je euroskeptik, možda čak i više nego Lijam Foks, Boris Džonson i “ukipovci” NajdželaFaraža, tako da u političkom miljeu, barem zasad, nema na horizontu političara koji bi imao snage da okupi i povede otvorenu i modernu Britaniju ka EU. Nik Kleg i Ed Miliband su istrošeni, a među konzervativcima je bregziterska struja krcata harizmatičnim političarima ili potencijalnim liderima, počev od Borisa Džonsona, dok na drugoj strani nema kandidata za takvu ulogu.
Interesanto je da je Tajms u nedjelju objavio tajni tekst koji je aktuelni šef diplomatije Njenog veličanstva napisao dok se lomio kojoj strani da se privoli: u korist ostanka Velike Britanije u EU ili izlaska. U tom članku, koji je trebalo da se pojavi u Dejli telegrafu, Džonson je napisao da bi Bregzit mogao da vodi u veliku ekonomsku krizu, nezavisnost Škotske, agresiju Rusije i da je za svijet i samu Britaniju bolje da ona ostane u EU. Autorski tekst lidera bregzitersa našao se u najnovijoj knjizi Tima Šipmana “All Out War“, koja do u detalje opisuje put Borisa Džonsona od “evropejca” do vođe bregzitersa. Napisan je dva dana prije nego što je Džonson odlučio da krene protiv Kamerona i ostanka u EU. Šipman potvrđuje priče da Džonson nije vjerovao u izlazak iz EU i da je cilj njegove kampanje bilo više osvajanje pozicija u partiji nego Bregzit.
Vremena su se promijenila, Englezi nisu više ono što su bili. Izjave Džonsona, premijerke Tereze Mej, ministarke unutrašnjih poslova Amber Rud pokazuju vrtoglavi pad važnosti i uticaja Velike Britanije. Britanska premijerka, čija je zemlja nekada imala Imperiju u kojoj sunce nije nikada zalazilo, podruguje se kosmopolitima i ljudima koji ne pristaju na tijesne okove nacionalnih torova. Džonson nadmeno poručuje da je Velika Britanija izašla iz EU ali ne i iz Evrope, i da će ona, u žargonu rečeno, ne samo imati pravo na evropski kolač nego će ga i jesti. Ministarka Rud koja javno poziva preduzeća da objave spiskove radnika iz inostranstva više podsjeća na mračna vremena protiv kojih se nekadašnja Velika Britanija borila nego na zemlju koja je bila svetionik slobode i prava. Proevropski nastrojene diplomate u britanskom Forinofisu sa gorčinom konstatuju kako su prvih 20 godina politiku UK u EU određivale njihove kolege, zatim su 15 godina diktiralistavove funkcioneri iz ministarstva ekonomije i finansija, da bi posljednjih par godina glavnu riječ vodili ljudi iz ministarstva unutrašnjih poslova, koji su možda sjajni po pitanjima bezbjednosti i migracija, ali ne znaju ništa o ekonomiji i spoljnoj politici.
(Nedeljnik.rs)
