Dok Evropska centralna banka (ECB), kao i banke Švajcarske, Danske, Švedske i Japana sprovode politike negativnih kamatnih stopa, američki FED je sopstveni mehanizam “stopa bliskih nuli” napustio u decembru, a očekuje se da će novi rast uslijediti u junu. Stručnjaci upozoravaju da će značajnija razlika u visini stopa ohrabriti odliv kapitala ka profitabilnijoj dolarskoj zoni, što zemljama u razvoju garantuje probleme sa kursom i u finansijskom sektoru, a u isto vrijeme obesmišljava politiku niskih kamatnih stopa ECB.
Kada je Centralna banka Japana krajem januara iznenada objavila da je kamatnu stopu na depozite poslovnih banaka spustila na minus 0,1%, brojni svjetski mediji nisu odoljeli najavama novog rata valuta. CNN se, recimo, zapitao da li će Evropa uzvratiti na japanski “nož u leđa” odnosno potez koji bi trebalo da oslabi jen i, posredno, ojača euro, i to u sred borbe Evropske centralne banke (ECB) da sopstevnom politikom niskih kamata i upumpavanja likvidnosti oslabi euro, ohrabri finansiranje realnog sektora i izvoznu ponudu eurozone učini konkurentnijom. Odgovor ECB uslijedio je u martu, kada su važeće negativne stope otišle još dublje u minus, dok je suma opredijeljena za povećanje likvidnosti povećana sa 60 na 80 milijardi eura mjesečno.
Potez japanske Centralne banke samo je posljednji u nizu koji je 2008. započeo FED usvajanjem politike “kamata bliskih nuli”, koju su nastavile Švedska, Danska, Švajcarska i Evropska centralna banka. Svima je cilj bio da obeshrabre poslovne banke u deponovanju viškova likvidnosti, pa su svojevrsnim naplaćivanjem “ležarine” pokušali da preusmjere višak novca u kreditiranje realnog sektora.
Na pitanje da li su se negativne kamatne stope pokazale kao efikasan mehanizam za preusmeravanje novca u privredu i investicije profesor Ekonomskog fakulteta u Beogradu Boško Živković odgovara pozitivno ali “kada su u pitanju SAD, koje su prve i počele da sprovode takve mjere.” Smatra da je FED svojom politikom “kamata bliskih nuli” ostvario dobre rezultate i u pogledu obnove aktivnosti realnog sektora, kao i u poboljšanju kvaliteta finansijskog sektora.
“Evropljani su relativno kasno pokrenuli tu politiku, pošto je ECB je bila obuzeta krizom javnih dugova u južnim članicama. U Eurozoni, negativne stope su uvedene isključivo sa namerom da se podstakne kreditna aktivnost poslovnih banaka, i u tome se, po svemu sudeći, nije uspjelo”, ocjenjuje Živković, a takav zaključak podržavaju i najsvežiji podaci Eurostata i ECB, koji govore o nastavku deflacije i neočekivano sporom privrednom rastu Eurozone.
Kako rast postaje rat?
Gdje, međutim, prestaje rat valuta a počinje rat kamatama? “Najsigurnije je posmatrati kretanje kapitala”, objašnjava Živković. Odluka FED-a da u decembru okonča ono što je engleski Gardijan nazvao hamletovskom dilemom monetarne politike i blago poveća kamatne stope prije svega je, kaže, signal za investitore.
“Rastom kamata preusmjeravaju se tokovi kapitala. On se povlači u dolarsku zonu pošto se tamo očekuju viši prinosi. Sa druge strane, zemlje u razvoju su posebno osetljive na promjene u dinamici priliva kapitala zato što je u takvim državama domaća štednja, često, nedovoljna da spriječi ono što obično uslijedi – slabljenje domaće valute, gubitke u bankarskom sektoru, poremećaje u ekonomiji.”
Da li će, onda, sljedeće povećanje kamantih stopa FED-a značiti početak rata? “Takva odluka, čak i ako se ne deklariše kao neprijateljska aktivnost, može da ima veoma negativne posljedice”, diplomatski odgovara Živković. “Vjerujem da članice evropske monetarne unije i Švajcarska za sada nisu u opasnosti od odliva kapitala, ali će prvo značajnije povećanje kamatnih stopa u zoni dolara biti zvono za uzbunu. Kapital bi mogao da se preseli preko okeana, što bi u isto vrijeme potpuno dezavuisalo politiku niskih kamatnih stopa ECB, koja je i osmišljena kako bi podstakla kreditnu aktivnost banaka i ubrzala rast u realnom sektoru. Vjerovatno će zbog toga ECB morati da napusti ili redukuje politiku niskih kamantih stopa”, prognozira Živković.
Zašto se ide u minus?
Centralna banka Japana odlučila je da obračuna negativnu stopu od 0,1% na sva sredstva poslovnih banaka veća od obavezne rezerve, kako bi ih ohrabrila da plasiraju više kredita. Japanskim kompanijama i građanima takođe je poručeno da više investiraju i troše, a cilj je da treća ekonomija svijeta obezbijedi inflaciju od 2%. Slično je obrazloženje i Evropske centralne banke, koja je obezbijedila finansijsku podršku poslovnim bankama koje se zadužuju da bi plasirale nove kredite privredi. Švajcarska, Švedska i Danska koriste negativne stope kako bi zaštitile svoje valute od prekomernog jačanja.
Autor: Milica Rilak, Bif
