Od početka privatizacije Vlada je prodala 198 preduzeća za 735 miliona eura, ali je profit od prodaje bio za 245 miliona eura manji zbog loših ugovora za Kombinat aluminijuma i Željezaru. Vlada je zbog ta dva preduzeća, po osnovu datih garancija, iz budžeta platila 160,4 miliona, socijalnog programa pet miliona, subvencija za struju 60 miliona, pokrivanja troškova proizvodnje KAP-a u stečaju 6,7 miliona i 2,2 miliona za beneficirani radni staž penzionisanih radnika. Bivšem vlasniku KAP-a oprošteno je 13 miliona eura poreza na dobit, dok je prošle godine penzionerima plaćeno 2,2 miliona za beneficirani radni staž, što je bila obaveza CEAK-a.
Vlada je u prosjeku preduzeća prodavala za 3,7 miliona, dok je zbog loših ugovora platila 1,2 miliona po preduzeću, pa je prosječni profit od prodaje dva i po miliona. To je cijena crnogorske privrede koja je 1998. godine procjenjivana na 4,5 milijardi tadašnjih dolara.
Do početka novog milenijuma naše privatizacione vlasti prodale su 141 kompaniju za 139,8 miliona eura, uglavnom zaposlenima, direktorima i nekolicini poznatijih biznismena. Od 2001. do kraja 2009. godine, kada je prodaja naglo stala zbog krizom ugroženih investitora, prodali smo 54 kompanije za 585,3 miliona, a od 2010. do ove godine tri kompanije za 9,8 miliona, od čega se na Kontejnerske terminale odnosi osam miliona, mljekaru Zora pola miliona, a 1,3 miliona na zakup zemljišta Montepranco Bokaprodukta.
[widgets_on_pages id=”Baner”]
Najbolja privatizaciona godina je bila 2009, kada je Vlada prodala udio u Elektroprivredi italijanskoj kompaniji A2A. Te godine su, osim EPCG, prodati još Lovćen osiguranje i barska Marina, a u dugoročni zakup dati milioni kvadrata poluostrva Luštica, za ukupno 211.348.303 eura.
Samo milion i po manje prihodovano je 2005. godine, zahvaljujući prodaji Telekoma, KAP-a, Rudnika boksita, barskih Korala, Pljevaljske banke, vila Oliva, Jadran Perasta, Podgoričke banke, Centrojadrana, nikšićke Livnice i hotela Avala. Na spisku je te godine bio i Montenegro modern šus sa Cetinja, kojeg je Mileta Brajković kupio za euro. Iako su naše privatizacione vlasti tvrdile da zapravo ne prodaju preduzeća nego traže kvalitetnog strateškog partnera i u prvi plan isticale ugovorene investicije, one su bile manje od privatizacionog prihoda i iznosile su oko 650 miliona eura.
Ni to ne bi bilo loše da se barem dio ugovorenih investicija realizovao.
Tako je, na primjer, ruski tajkun Oleg Deripaska trebalo da investira u KAP 75 miliona, a uložio je, prema podacima Vlade, 30 miliona. CEAK tvrdi da su u KAP uložili 200 miliona.
Dragan Brković je trebalo da uloži 64 miliona u HTP Boku, a nije uložio ni centa, već je porušio hotel Tamaris i na njegovom mjestu sada se nalazi parking.
Vlasnik Imobilije Branko Ćupić trebalo je da u Jadran Perast uloži 10 miliona, a uložio je 300 hiljada.
Vlasnik beogradske Irve Đorđije Nicović kupio je HTP Mimozu za 400 hiljada eura, a trebalo je da investira još 2,5 miliona. Mimoza trenutno nema nijednu zvjezdicu.
Srećom, bilo je i svijetlih primjera, jer je slovenački HIT nadmašio ugovorenu investiciju od 7,2 miliona eura, ali, nažalost, i katastrofalnih kao što je bijeg slovačke kompanije Gradeks iz beranskog Rudnika uglja, u koji je trebalo da investiraju 9,78 miliona. Bježali su i vlasnici Željezare, i to u više navrata. Sada kompanijom upravlja Toščelik koji je imovinu Željezare kupio kroz stečaj za 15,1 milion eura.
Gotovo sve privatizacije realizovala je Vlada premijera Mila Đukanovića. Njegovi naslednici Željko Šturanović i Igor Lukšić nijesu imali kad da nešto prodaju. Đukanović je investicije počeo da ugovara tek u novom milenijumu. U starom su ugovorene samo za nikšićku Trebjesu, u iznosu od 7,7 miliona eura.
Poslanik Nikola Gegaj (DPS) je naveo da je tranzicija nepopularna, jer je potrebno vrijeme da se novi sistem izgradi, odnosno da preduzeća počnu da rade drugačije, a radnici se profilišu za takav rad.
– Država se maksimalno trudi da obezbijedi dobar socijalni program kako bi postupak prilagođavanja bio blaži. Neka preduzeća nisu propala zbog loše privatizacije, već zbog sakcija. Tada je naša kompletna privreda devastirana i propale su kompanije poput „Radoja Dakića”, „Marka Radovića”… – rekao je Gegaj.
Prema njegovim riječima, danas, nažalost, postoje opozicioni političari koji pozivaju strane investitore da ne dolaze i ulažu u CG.
Merkur najviše pazario
Od 1995. do 2000. radnici su kupili preduzeća poput Puta Bar, zadruge Naprijed iz Podgorice, Crnagoradrvo, Videotrejd, Unifarm, Map, Oprema, Sanitas sa Cetinja, dok su direktori pazarili firme kao što su Kodre iz Ulcinja, „Šavnik” i podgorička Zaštita, koja nije primila platu od te privatizacije. Barsku Primorku je tadašnji direktor Velimir Vlahović platio 12,26 miliona, što je ujedno i najskuplje plaćena kompanija do 2000. godine.
U to vrijeme najviše kompanija kupovala je firma Merkur, vlasništvo Milana Mrvaljevića, koji je za Centrojadran platio 4,1 milion, Inturs 2,36 miliona, tivatsku Račicu tri miliona, podgorički Velepromet četiri miliona i Žitopromet Spuž 4,3 miliona. Tada je kompanije pazario i Eksal, vlasništvo Dragana Vuletića, koji je za 268 hiljada kupio Margomarket, za 1,48 miliona Inpek, a Savjet za privatizaciju nije naveo koliko je dao za Mljekaru. U to vrijeme je za 17 miliona prodata trećina Instituta „Simo Milošević” ICN Farmasjutikalsu, vlasništvo Milana Panića, da bi taj udio prešao u ruke države Srbije.
Bojanić: KAP, Boksiti, Solana…
Najrealniju ocjenu privatizacije dobićemo ako se prisjetimo najavljenih benefita i ciljeva koji se nalaze u planovima privatizacije, a to su povećanje operativne efikasnosti kompanija i broj zaposlenih, i uporedimo ih sa poraznim rezultatima većeg broja privatizacija, kazao je član odbora za ekonomiju Mladen Bojanić (Pozitivna).
– Paradoks je da smo najveće kompanije sa monopolskim položajem na domaćem tržištu „privatizovali” tako što smo ih prodali stranim državnim kompanijama. Time se pokazalo da nije problem u vlasništvu, već u sposobnosti države da obezbijedi i adekvatno kontroliše upravljačke strukture kompanija čiji je vlasnik – ocijenio je Bojanić.
On je naveo da je teško uopšteno ocijeniti prihodovana sredstva od privatizacije, ali je jasno da su efekti daleko od onih koji je trebalo da budu da se vodila odgovorna politika.
– Državno vlasništvo je imalo mnogo problema, ali nije bilo neophodno prodati svaku državnu kompaniju po svaku cijenu. Mnoge je trebalo restrukturirati i zadržati dok se ne pronađe odgovarajući kupac ili partner – tvrdi Bojanić.
Prema njegovim riječima dug je spisak loših privatizacija.
– Privatizacije koje su dovele do još goreg stanja kompanije i pozicije zaposlenih, odnosno koje su prouzrokovale ogromne štete cijeloj našoj ekonomiji jesu KAP, Željezara, Solana, Rudnici boksita, Primorka Bar, Marina Bar i Gornji Ibar – naveo je Bojanić.
Mnogi izgubili posao
Ekonomski analitičar Ana Nives Radović navela je da je proces privatizacije bio neophodan i u većini slučajeva predstavljao je jedinu mogućnost za opstanak brojnih privrednih subjekata.
– Efekti samog procesa na društvo u većoj mjeri bili su socijalne nego ekonomske prirode, budući da je došlo do brojnih otpuštanja, odnosno gubitka postojećih radnih mjesta, pri čemu paralelno sa ovim procesom nije došlo do otvaranja novih. Uzroke takvog stanja treba prije svega tražiti u navikama koje su stečene tokom prethodnog sistema, a koje su se svodile na masovna zapošljavanja radnika čiji broj je prevazilazio stvarne potrebe ovakvih kompanija – kazala je Radovićeva.
Kompanije sa takvim načinom poslovanja, kako je kazala, nijesu bile ono što se zainteresovanim investicionim partnerima moglo prodati po visokoj cijeni, niti su, u odnosu na konkurentske na drugim tržištima, omogućavale luksuz da se strateški partner bira.
– Nije sporno da su neke od kompanija u trenutku prodaje mogle biti ponuđene i po višoj cijeni, ali do investitora koji bi izdvojili veće sume jednostavno nije bilo moguće doći – zaključila je ona.
Nikšić propao kroz pri(h)vatizaciju: Izgubljeno 18 hiljada radnih mjesta
Grad čelika i piva nema više nijednu odliku industrijskog centra, kakav je bio do prije dvije decenije. Fabrike i preduzeća su u stečaju, ili su ugašeni, ili njima upravljaju novi strani vlasnici, koji nemaju obavezu da se izjašnjavaju o poslovanju, platama radnika, ili planovima o nastavku rada i eventualnim investicijama. Konačni udarac privredi Nikšića zadat je 2011. godine, kada je u industrijskom gigantu Željezari i njenim pogonima uveden stečaj. Od tada je socio-ekonomska situacija u gradu bila sve gora, jer je do danas izgubljeno tri hiljade radnih mjesta.
Ceh tranzicije najviše je platio Nikšić čija je pivara „Trebjesa“ bila prva privatizovana firma u Crnoj Gori. Ta fabrika je trenutno jedina koja radi i čijim zaposolenim se redovno izmiruju plate, ali umjesto hiljadu, na platnom spisku je 250 radnika. Svi ostali kolektivi su propali kroz privatizaciju, a taj proces je rezultirao ukupnim gubicima kroz stečaj od 350 miliona eura. Samo u Željezari bivši vlasnici su ostavili dug od 193 miliona, a potraživanja od Boksita dostižu 130 miliona. Oni koji su ostavili dugove, kupovali su te iste firme za nekoliko miliona i basnoslovna obećanja, od kojih Nikšić nije vidio ni centa. Država će platiti i oprostiti dugove „strateških partnera”, a radnicima sleduje bijeda, ili kazna, kao sindikalcima Željezare koji su uslovno osuđeni zato što su gubitaške menadžere zamolili da napuste fabriku.
Na spisku nikšićkih firmi koje su činile metalski kompleks već odavno nema Grazinga, Nik-oila, Livnice, Promontea, Hladne valjaonice, gdje je do prije nekoliko godina radilo više od 500 metalaca. Imovina Grazinga, Nik-oila i Promontea je rasprodata, a umjesto zanatskih radionica i pogona za proizvodnju ulja i maziva, sada su prodavnice, kancelarije i skladišta. Ista sudbina očekuje i Livnicu, Hladnu valjaonicu i Radvent, gdje su u toku stečajevi prouzrokovani privatizacijama. Koni konfekcija nekada je imala 1,5 hiljada radnika, a danas nijednog, a imovina se rasprodaje. Ugašene su i Sokara, štamparija „Kole“ i gigant u građevinarstvu firma „Građevinsko“.
Mjesecima ni u jednom proizvođačkom kapacitetu metalskog kompleksa nema proizvodnje. Boksiti rade u stečaju prouzrokovanom lošom privatizacijom i u iščekivanju prodaje firme od čega će zavisiti sudbina 312 zaposlenih, a nekad ih je na platnom spisku bilo 1,5 hiljada. U Metalcu više od godinu nema proizvodnje, a 130 sadašnjih i bivših radnika od decembra štrajkuje tražeći plate i proizvodnju. Željezara, koja je nakon stečaja privatizovana, četvrti put za poslednjih deset godina, sada zapošljava 200 od nekadašnjih 7,5 hiljada radnika. Udarna radnička pesnica nekad je bila upravo u toj fabrici, čiji su zaposleni bili pokretači prvomajskih proslava, borbe za osnovna prava, ali i AB revolucije, kojom je na vlast došla sadašnja vlast. Neki od bivših radnika te fabrike smatraju da je ta revolucija slomila nikšićku privredu a njima ostavila samo ulicu, na kojoj mogu beznadežno tražiti da rade i žive od tog rada. Od tada, kazao je bivši željezarac Miladin Goranović, u gradu podno Trebjese, utihnula je radnička pjesma na praznik rada koji se u srećnim vremenima pripremao po petnaest dana ranije.
– Svi su se u Nikšiću nekad radovali 1. maju, jer se znalo da će željezarci nakon primljenih plata krenuti u kupovinu po gradskim radnjama. Spremali su se uranci, pekla jagnjad, na svakom brdu pripremale prvomajske vatre. Oni koji su u fabrici, gdje se za praznik nije prekidala proizvodnja, bili na poslu dobijali su praznični obrok. Plače mi se kad se sada prisjetim tih vremena, a nažalost, samo možemo sa sjetom da ih se sjećamo – rekao je Goranović koji je u Željezari proveo više od 32 godine a sada „uživa“ penziju od 320 eura.
U proteklih nekoliko godina, istakao je on, od gladi i bez prava iznemogla radnička klasa Nikšića jedino razmišlja kako preživjeti. Oni koji redovno primaju plate, a takvih je, prema podacima sindikata, svega nekoliko stotina, sa tim iznosima trpe krizu koju vlast pominje kao razlog propasti privrede. Poslednju veliku radničku pobunu zbog kršenja osnovnih prava organizovali su željezarci 2011. godine, kada su na ulicama okupili nekoliko stotina radnika.
– Nikšić svakim danom sve više propada. Grad sada izgleda mnogo gore nego prije deset godina kada je kako-tako ponešto i radilo. Problem je i što nema više radnika, nestali su, izgubili se u „krizi“, umrli, a sa njima i praznik. Nema više ni srednjeg staleža, ali su tu novokomponovani bogataši koji svoj novac troše van ove države i ekstremno siromašni koji i kad hoće ne mogu ništa da kupe – kategoričan je Goranović.
Zbog neizvjesnosti koja je bila u Željezari „pobjegao“ je i Goranovićev kolega Ljuban Pješčić i to nakon skoro 39 godina provedenih u toj fabrici. Po nekoliko generacija iz jedne porodice, rekao je on, gradili su Željezaru i ostale nikšićke firme.
– Iz moje kuće – otac, brat i ja zajedno imamo 110 godina staža u Željezari, a od fabrike nam se za to ništa nije vratilo. Otišao sam iz firme zato što sam morao, kao i preko hiljadu mojih kolega od 2011. godine. Sa Željezarom klekuli su na koljena Boksiti, Metalac, Koni, Građevinsko, Javorak, tako da u ovom gradu nema više proizvodnje i ko zna da li će je i kada biti. Najbolje rade pogrebna preduzeća, službe obezbjeđenja i kladionice, i neće biti bolje dok ova vlast upravlja Nikšićem i državom – rekao je Pješčić.
Kako izdržavati porodicu sa 193 eura
Da je u Nikšiću baš sve propalo svjedoči i Svetomir Filipović, radnik Boksita, firme koja je njega i porodicu 2011, uz asistenciju policije, istjerala iz barake koju mu je 1985. godine dala za stanovanje. Objekat je bio u kopu Zagrad, gdje je radio kao stražar i 30 godina trpio buku, prašinu i opasnost od miniranja. Još je, kaže, zaposlen u tom preduzeću, a prima platu od 193 eura.
– Suprugu i dvoje djece „izdražavam“ od te plate, a kako živimo preračunajte, jer mi je mjesečna kirija za stan 120 eura. Uporno se pitam šta sam to skrivio svojim poštenim radom i životom da od mene naprave sirotinju. Pojasnite mi šta je to praznik rada i šta treba da slavim kad mjesečno porodici mogu da kupim samo dva džaka brašna – ogorčen je Filipović.
Istakao je da se nedavno „pisao za socijalni program u firmi kojim bi dobio 15 hiljada eura”. Od toga bi morao da doplati staž, koji mu firma nije uplaćivala godinama.
– Šta da uradim sa ostatkom novca ni sam ne znam. Šta da kažem djeci, šta da im ponudim? – zapitao se Filipović.
Grad penzionera, nezaposlenih i socijalnih slučajeva
Svojevremeno Nikšić je imao 20 hiljada zaposlenih, dok je sada broj onih koji su, prema podacima sindikata, registrovani kao legalno zaposleni iznosi manje od dvije hiljade. Nasuprot tim podacima, lokalno Udruženje penzionera ima oko 15 hiljada članova, prosjek penzije na nivou opštine je oko 250 eura, koliko sindikalci računaju i da je prosjek plate onima koji su zaposleni. Na Biro rada evidentirano je oko 3,4 hiljade nezaposlenih, a od materijalnog obezbjeđenja porodice, koje isplaćuje Centar za socijalni rad, živi oko dvije hiljade porodica. Predsjednik Sindikata Metalca, gdje je u toku štrajk, Radisav Jauković kaže da su ti podaci reprezent stanja u Nikšiću. Štrajkači te firme, nažalost ne pripadaju nijednoj od pomenutih grupa, jer su registrovani kao zaposleni, ali od maja lani nijesu primili ni centa.
– Na „pragu“ smo Evrope, u 21. vijeku, a štrajkujemo tražeći rad i platu. Gladni smo, iznemogli, idemo zakrpljenih gaća, a treba da se sjetimo praznika rada. Kad nam se pomene 1. maj, možemo samo sa tugom da se prisjetimo kako smo se tom datumu nekada radovali. Sada nemamo razloga jer nam je uzeto ne samo pravo da radimo već i da živimo – kategoričan je bio Jauković.
