Predsjednik Barak Obama i republikanska opozicija u predstavničkom domu Kongresa ne uspijevaju da se dogovore kako da smanje budžetski deficit koji će i ove godine premašiti bilion dolara – hiljadu milijardi – a vlada će u novi zakonski plafon za svoje zaduživanje od 16,4 biliona udariti najkasnije u februaru iduće godine.
Ako u preostaloj nedjelji dana ne bude sporazuma, zemlja će onda stići do „fiskalne litice”, neke vrste budžetskog ponora: od Nove godine će stupiti na snagu paket automatskih povećanja poreza i smanjivanja budžetskih izdataka, kombinacija koja bi iz ekonomije ispumpala dosta dolara i usporila njen ionako letargičan rast, piše Politika.
Državni dug je inače već 100 odsto bruto nacionalnog proizvoda, svega što se u zemlji za godinu dana proizvede i kroz usluge razmijeni.
Zbog svega ovoga nije iznenađenje što su se u opticaju pojavili predlozi kojima se ovaj dvojni, međuzavisni problem, rješava na originalan, i svakako neobičan način.
Prvi je prosto magičan: deficit se otklanja tako što će Federalne rezerve, ovdašnji sistem koji ima ulogu centralne banke, iskovati dva novčića od platine.
Svakom bi pri tome odredila vrijednost od bilion dolara: novčići bi fizički bili stavljeni u sef Federalnih rezervi, a na račun Trežerija (pandan ministarstva finansija) bilo bi prebačeno dvije hiljade milijardi.
I problem riješen: vlada ima dovoljno dolara da u sljedeće dvije godine podmiruje sve svoje obaveze bez dodatnog zaduživanja.
„U ovom predlogu nema ničeg što je ekonomski problematično”, ocjena je Džozefa Ganjona iz Pereson instituta za međunarodnu ekonomiju u „Vašington postu”.
Pravno je takođe sve čisto. Po zakonu postoji doduše ograničenje za štampanje papirnog novca kao i limiti za kovanje zlatnih, srebrnih i bakarnih novčića. Ali za platinske, toga nema.
To bi praktično bilo štampanje novih dolara, pa je prva pomisao da bi to bilo generator inflacije. Neće je biti, smatraju ekonomisti, jer će vlada trošiti kao i dosad, pa dakle neće biti inflatorne tražnje.
Naravno, ova kombinacija podrazumijeva političke komplikacije, moguća pravna osporavanje i slično – što sve ovu ideju čini praktično nerealnom.
Realna nije ni sljedeća, ali je podjednako zanimljiva.
„Prodajmo Aljasku”, predlaže reporter „Vašington posta” Stiven Mafson, čiji su sektor energija i finansije, i koji napominje da je dosad uživao podsjećajući „bez pasoša” ovaj dio Amerike koji je geografski znatno bliži Rusiji nego matičnoj teritoriji SAD.
Prodaja Aljaske bila bi dobra trgovina: nešto što je kupljeno jeftino, bilo bi prodato višestruko skuplje.
Aljaska je ogroman prostor – 1,7 miliona kvadratnih kilometara (20 teritorija Srbije) – sa malo stanovnika (700.000), ali sa bogatim energetskim resursima. Čak 69 odsto tamošnje zemlje inače je u vlasništvu federalne vlade.
Od Rusije je kupljena praktično za džabe, iako su se glavnom američkom pogađaču u ovom poslu, tadašnjem državnom sekretaru Vilijamu Sjuardu, 1867. podsmijevali što je za „iscijeđenu pomorandžu” dao ondašnjih 7,2 miliona dolara (oko 120 miliona u današnjim).
Koliko bi za „Sjuardovu ledaru”, moglo da se dobije danas?
Procjene su da ispod tamošnjeg snijega i leda leži oko 3,7 milijardi barela nafte i oko devet biliona kubika prirodnog gasa, a po svoj prilici i mnogo više od oba energenta. Jedan ekonomista Stanford univerziteta je još sredinom osamdesetih te rezerve procijenio na 200 milijardi, računajući tadašnju cijenu od samo 26 dolara za barel. Današnja je trostruko veća. A tome treba dodati i rude bakra i naravno, zlata, po kojem je Aljaska odavno poznata.
U svakom slučaju – dobar komad nekretnine, sa početnom cijenom od oko četiri biliona dolara.
Kupaca bi svakako bilo. Kao prvo, Rusija bi jedva dočekala da vrati teritoriju na sjevernoameričkom kontinentu koju je brzopleto prodao njen takođe prezaduženi car Aleksandar Drugi.
Ako bi prodaja bila vršena tenderom, na njemu bi svakako učestvovala i Kina, kojoj su potrebni i energija i dodatni geografski prostor. Kina ionako ima tri biliona dolara u svojim deviznim rezervama stečenim u trgovini sa Amerikom.
Možda bi, razmišlja kolega iz „Vašington posta”, mogao da konkuriše i neki domaći tajkun. Kao najvjerovatnijeg ponuđača, on vidi ekstravagantnog milijardera, koji se obogatio na nekretninama, Donalda Trampa. Eto mu prilike da dobije „Tramplend” i izdaje sopstvene krštenice (pošto ne vjeruje u onu koja je Obami izdata na Havajima).
Ideju o prodaji Aljaske prvi je pomenuo bivši visoki funkcioner Trežerija Džim Milstaj na jednoj konferenciji o američkom državnom dugu. Kao dobar ekonomista, on je to međutim uporedio sa „grijanjem kuće loženjem nameštaja”, a predlog je, kako je obrazložio, iznio samo da bi ukazao na ono glavno: da u rješavanju problema deficita i državnog duga predstoje neki „neprijatni izbori”.
Ali da li je deficit od bilion dolara tako strašan kao što izgleda?
Nije, uporno tvrdi popularni profesor ekonomije i međunarodnih odnosa sa Prinstona i kolumnista „Njujork tajmsa” Pol Krugman. Suma jeste velika, ali Americi ne predstoji dužnička kriza „odmah iza ćoška”, iako se, zahvaljujući demografskom starenju svog stanovništva, suočava sa dugoročnim budžetskim problemima.
Sa stanovišta američke ekonomske snage i njene pozicije u međunarodnoj ekonomiji, bilion dolara nije znak „neodrživih finansija”. Izgledi za veći ekonomski rast su sasvim realni, i sa njime se automatski povećava priliv u budžet i razlika između prihoda i rashoda države automatski smanjuje.
Deficit je, tvrdi Krugman, samo posljedica ekonomske depresije, pa zato glavna pažnja treba da bude posvećena otklanjanju uzroka, odnosno podsticanju rasta, pa makar i novim zaduživanjem.
To znači da nema potrebe ni da se iskuju novčići od platine niti da se proda Aljaska. Pod uslovom, naravno, da se prije toga ne upadne u fiskalnu provaliju.
