Razvojne banke i kriza: Ujedinjene nacije finansijskog svijeta

Globalne, regionalne i sub-regionalne razvojne banke su svijet za sebe. Trebalo bi da pomažu i ubrzavaju razvoj svojih članica i da u isto vrijeme grade veze među državama, čije odnose opterećuje nasljeđe rata ili političkih tenzija. Kada se na sve to dodaju i posljedice  „velike recesije“, a prije svih usporavanje globalnog privrednog rasta, kolebljivost investitora i nezaposlenost, uloga ključnih razvojnih banaka postaje još nezavidnija, a njihovo djelovanje još neophodnije.

Globalna mreža razvojnih banaka prema „teritoriji“ koju one pokrivaju, najviše podsjeća na piramidu: na njenom vrhu je Svjetska banka, zadužena za povoljne pozajmice državama čiji građani imaju srednje visoka ili niska primanja. Zatim, tu su četiri regionalne banke: Evropska banka za obnovu i razvoj (EBRD), Afrička, Interamerička i Azijska razvojna banka, čiji je cilj da doprinesu ekonomskom i socijalnom razvitku država članica. Na još užem polju djeluju sub-regionalne razvojne institucije: Evropska investiciona banka, Eurazijska, Karipska, Južnoamerička i Islamska razvojna banka, dok Afrika ima po jednu razvojnu banku za zapad, jug i centar kontinenta.

Sa izbijanjem krize 2008. i njenim zahuktavanjem, desile su se nezamislive stvari: temelji najjačih privatnih banaka svijeta su se tresli, kreditni rejting jedne članice EU došao je na nivo rejtinga siromašne afričke države, a oni koji su ranije izdvajali novac za projekte u siromašnim djelovima svijeta morali su da spasavaju sami sebe od propasti. Suočene sa potrebama svojih članica, za koje su povoljne investicije u poljoprivredu, zdravstvo ili infrastrukturu odjednom presušile, razvojne banke su obezbijedile programe „za prvu pomoć“, za koje je Svjetska banka, shodno svojoj snazi, od 2008. do 2011. obezbijedila najviše novca: 189 milijardi dolara. Afrička razvojna banka us pela je da obezbijedi oko 1,5 milijardi dolara, Južnoamerička oko 6 milijardi, dok se Južnoafrička razvojna banka fokusirala na pomoć gradovima i lokalnim samoupravama, umjesto na pozajmice na državnom nivou.

Recesija u svačijem dvorištu

Osam godina kasnije, kriza se pretvorila u „veliku recesiju“. Kao i brojne vlade, MMF i centralne banke, tako i ključne razvojne banke traže pravi odgovor na novu fazu krize, a posebno imajući u vidu regionalne razlike i specifične potrebe svojih država članica.

Tako su, recimo, za naš dio svijeta, osim Svetske banke, „zadužene“ i EBRD i Evropska investiciona banka (EIB). Kada je, prije četiri godine, postalo jasno da se kriza pretvorila u globalnu recesiju, te insitucije osmislile su „Zajednički akcioni plan za rast“, u okviru koga je za centralnu i jugoistočnu Evropu izdvojeno ukupno 42 milijarde eura u periodu do kraja 2015. godine. To je dovelo do toga da ta dva regiona (u prosjeku) izađu iz recesije i zabilježe skromne ali ipak pozitivne stope rasta, što je utoliko značajnije pošto sama EU nije uspjela da ispuni sopstvene ciljeve u pogledu rasta BDP.

Finansiranje preko tri razvojne institucije dostiglo je vrijednost od 1,5 odsto BDP centralne i jugoistočne Evrope, a u ukupnim obezbijeđenim investicijama učestvovalo je sa 6%. Posebno značajan dio odnosio se na sredstva koja su bila namijenjena finansiranju povoljnih kreditnih linija za privredu kod lokalnih banaka. Evropska unija nije zanemarila ni sopstvene potrebe za novih investicionim zamahom, pa je krajem 2015. proradio i Fond za strateške investicije (EFSI), kao dio tzv. Junkerovog plana da se u naredne tri godine obezbijedi ukupno 315 milijardi eura za investicije u konkurentne, održive i ekološki prihvatljive projekte.

Problem robusnijeg privrednog rasta u Evropi, pa i u svijetu je, ipak, daleko od rješenja. Profesor ekonomije na Univerzitetu Kornel Iwan J. Azis, podsjeća da je razvojna perspektiva zemalja koje se oslanjaju na izvoz sirovina prilično mračna s obzirom na slabu tražnju i niske cijene, te da rast proizvodnje globalno usporava, uključujući tu i Kinu, a da dolar jača i sa njim rastu i troškovi finansiranja.

„Takav razvoj situacije nije dobar ni za razvijene ekonomije, ni za zemlje u razvoju, s tim što se ove druge, koje inače dele stav da su ’skrajnute’ u tradicionalnim razvojnim institucijama poput Svjetske banke, sada suočavaju sa odlivom kapitala, koji ide tamo gdje su kamate više, u ovom slučaju ka SAD. U isto vrijeme, kompanije iz zemalja u razvoju danas duguju 8 milijardi dolara više nego 2008. godine, kada je kriza izbila“, tvrdi Azis u svojoj analizi za portal Development and Cooperation.

Zato, kaže, ne treba da čudi da zemlje u razvoju pokušavaju da pronađu alternative „starim“ razvojnim institucijama stvarajući nove, među kojima su Azijska banka za infrastrukturu i razvoj (AIIB), Čijang Mai inicijativa (CMIM, poznat i kao „azijski odgovor na MMF“) i Nova razvojna banka BRICS zemalja (NDB), koja bi trebalo da odobrava i infrastrukturne kredite i da obezbjeđuje kratkoročnu likvidnost za zemlje članice.

Šteta od međusobnih trvenja

Alternativa tradicionalnim razvojnim institucijama na Zapadu se, međutim, suočava sa političkim nepovjerenjem. Azijska banka za razvoj i infrastrukturu (AIIB), zajedno sa „starijom koleginicom“ Azijskom razvojnom bankom (ADB), finansiraće važan infrasturkturni projekat u Pakistanu – izgradnju autoputa, koji će biti dio „Novog puta svile“, kineskog megaprojekta. No, iako je tokom sastanka u Frankfurtu i potpisivanja ugovora o saradnji naglašeno da će ADB voditi posao „na terenu“ i da neće samo Kina imati korist od toga projekta, već i sve države koje će učestvovati u izgradnji i, na kraju krajeva, biti vlasnice infrastrukture na „Novom putu svile“, opipljiva je nelagoda od rasta kineskog uticaja na globalna dešavanja.

Nelagoda se, izgleda, pojavljuje i kada su na stolu predlozi da se neke vrste pozajmica maksimalno prilagode mogućnostima siromašnih država članica. Kako piše Hans Dembowski, urednik portala Development+Cooperation, na predlog člana Upravnog odbora njemačke razvojne banke KfW, Norberta Klopenberga, da se porazgovara o mogućnosti da se najsiromašnijim zemljama pozajmice odobravaju u njihovoj valuti, kako ne bi trpjele posljedice negativnih kursnih razlika, nije bilo komentara iz AIIB, iako je njen predsjednik Jin Liqun pozivao da se „razmišlja kreativno“ kada je riječ o angažovanju kineskog kapitala na razvojnim projektima.

Nove i stare razvojne institucije trebalo bi, savjetuju u think-tanku UN University, da umjesto na međusobna trvenja, svoje snage usmjere na eliminisanje sopstvenih slabosti, koje su tokom krize i recesije postale još vidljivije: nedostatak koordinacije, recimo, dovodi do toga da se projekti preklapaju, odnosno da globalni, regionalni i subregionalni igrači u isto vrijeme finansiraju iste poduhvate. Taj nedostatak još je važniji ako se ima u vidu da se tako gube dragocjeni resursi, koji su, opet, daleko dostupniji, recimo, Svjetskoj banci sa 80 zemalja članica i koja uživa jaku ekonomsku i političku podršku, nego što neka manja subregionalna banka može ikada da obezbijedi. Zajednička karakteristika im je, takođe, prilična birokratizovanost procedura, kao i sklonost da posluju sa vladama bez obzira na veličinu, iako bi bilo logično da manje banke imaju kapacitet i programe za pojedinačna domaćistva ili manje zajednice, a pogotovo kada je riječ o projektima iz oblasti obrazovanja ili zdravstva.

Milica Rilak, Biznis i Finansije