Kako je Evropa stavila van zakona kredite u „švajcarcima“

Krediti indeksirani u švajcarskim francima, na koje je sama Švajcarska nacionalna banka upozorila još 2000. godine, koji su širom Evrope „zavili u crno“ milione građana su u većini zemalja stavljeni van snage odlukom sudova ili primjenom zakona, kojima je teret štete prenijet na banke i države.

Krediti u “švajcarcima” u Evropi zabranjeni još 2008. godine

Prema podacima Centra za zaštitu korisnika bankarskih usluga “CHF Srbija”, države u Evropi su krenule u zaštitu prava svojih građana, prvo kroz donošenje sudskih presuda u njihovu korist u sporovima sa bankama, a potom i donošenjem zakona, kojim se takvi krediti proglašavaju nelegalnim, što je ubrzalo izlazak iz začaranog kruga zaduženosti bez kraja. Uspješno rješavanje problema “švajcaraca” počelo je još 2010. godine kada su odlukom Vrhovnog suda Irske, krediti indeksirani u stranoj valuti proglašeni nelegalnim, sa obrazloženjem da unose nesigurnost u finansijski sistem, a ta zemlja je postala prva u Evropi koja je zakonski riješila pitanje, koje je opterećivalo veliki broj građana.

Tri godine kasnije Vrhovni sud Austrije je donio presudu da, ako klijent nije dobro informisan o rizicima – valutna klauzula je ništavna. Sud je naveo da je banka korisnike kredita time uvela na špekulativno finansijsko tržište bez njihove želje i znanja i protivno njihovim interesima. Tu su primijenjeni principi potrošačkog prava, kao i pravilo, koje je uspostavila Direktiva EU 93-13, koji podrazumijevaju da je valutna klauzula ništavna ako korisnik kredita nije adekvatno informisan o posljedicama ugovaranja ove klauzule i ako je došlo do narušene jednakosti davanja. Inače, Austrija je još 2006. godine naložila bankama da u pisanoj formi upoznaju klijente sa valutnim rizikom, gdje je indeksiran kredit nazvan “posebnim oblikom monetarne špekulacije”. Tokom 2008. godine, Austrija je zabranila kredite u švajcarskim francima fizičkim licima, koja ne primaju prihode u toj valuti.

Mađarska je prva zemlja gdje je problem “švajcaraca” riješen konverzijom u domaću valutu. Nakon odluke Vrhovnog suda, koji je zauzeo stav da su prakse banaka kada je riječ o kreditima u stranim valutama, bile nepravedne, donijet je Zakon o konverziji. Krediti u francima i eurima su konvertovani u kredite u forintama po fiksnom kursu ispod tržišne vrijednosti, a to se odnosilo na kredite u ukupnom iznosu od 10 milijardi eura. Centralna banka izdvojila je tri milijarde eura iz rezervi radi podrške bankama, tako da je teret raspoređen na državu i poslovne banke. Samo u “Erste banci” je 2011. godine suma kredita u švajcarskoj valuti bila četiri i po puta veća nego u Srbiji, a u cijeloj zemlji, odnosno u svim bankama, 18 puta veća. Tada je u Mađarskoj bilo između 60 i 70 odsto kredita u “švajcarcima”, dok je trenutno izloženost mađarskih građana u stranoj valuti manja od dva miliona eura.

Sudovi širom Evrope stali na stranu oštećenih građana

U Poljskoj, koja ima oko 39 miliona stanovnika, problem sa “švajcarcima” ima oko 700.000 građana. Sudovi su u više stotina slučajeva odlučili u korist građana i naredili novo izračunanje kamata. Nedavno su otišli i korak dalje i donijeli presudu: umjesto popravljanja pojedinih tačaka, čitavi kreditni ugovori proglašeni su ništavnim, a u presudi se kaže da mora da se vrati samo novac isplaćen u zlotima i to bez kamata. Svaki četvrti hipotekarni kredit u Poljskoj trenutno je u švajcarskim francima – samo je u Austriji više takvih kredita. S obzirom na to da je ukupna vrijednost tih kredita oko 34 milijarde eura, to bi banke moglo skupo da košta.

Parlament u Rumuniji je u oktobru 2016. godine prihvatio Zakon o konverziji kredita sa valutnom klauzulom CHF u kredite bez valutne klauzule u domaću valutu – lej, po kursu na dan uzimanja kredita. Predlogu zakona prethodile su brojne presude u kojima je sud nalagao da se plaćanje vrši po kursu na dan uzimanja kredita, dakle, stavljanjem valutne klauzule van snage. Tome su se usprotivile banke, prema čijim podacima, primjena tog zakona banke bi koštala oko 560 miliona eura ili 0,6 odsto vrijednosti bankarske aktive.

Takođe, odlukom sudskih organa u Grčkoj, Španiji i Italiji ovakvi krediti su stavljeni van snage.

Hrvatska donijela zakon o konverziji duga na teret banaka

U Hrvatskoj ima oko 60 hiljada korisnika kredita u “švajcarcima”, a čvor je počeo da se razmotava 2013. godine, kada je donijeta presuda po kolektivnoj tužbi, kojom je valutna klauzula u švajcarskom franku ukinuta kao nepravična i nepoštena. Tom presudom naloženo je bankama da u roku od 60 dana sklope sa korisnicima kredita aneks ugovora tako da glavnica bude izražena u domaćoj valuti – kunama, po kursu na dan ugovora, sa kamatom koja je fiksna, početna. Presuda je kasnije u tom dijelu ukinuta, jer su Viši Trgovački sud i Vrhovni sud stali na stanovište da je valutna klauzula bila jasna. Međutim, krajem 2016. godine, Ustavni sud je vratio na preispitivanje poštenosti valutne klauzule Vrhovnom sudu. Kao privremeno rješenje, Hrvatska je odmah nakon značajnog međuvalutnog poremećaja između eura i švajcarskog franka tokom januara 2015. godine, donijela odluku o zamrzavanju kursa, a potom i Zakon o konverziji. Njime je predviđeno da krediti iz franaka budu konvertovani u eure i to o trošku banaka. Na osnovu takvog zakona, dužnici su zaostale rate, umjesto u francima, isplaćivali u eurima, što je banke koštalo oko milijardu eura.

Crna Gora

I pored činjenice da se još od 2000. godine znalo da su krediti u “švajcarcima” visokorizičan i špekulativan proizvod, oni su ponuđeni crnogorskim građanima 2007. godine kada je kurs švajcarskog franka bio na istorijskom minimumu. U Centralnoj banci Crne Gore, ove kredite su ocijenili kao poželjan proizvod, sa dobrom kamatnom stopom za građane. Odobreno je 762 kredita u ukupnom iznosu od oko 130 miliona evra. Država je tek 2016. pomogla građanima usvajanjem izmjena Zakona o konverziji kredita u francima u eure, koji podrazumeva i fiksnu kamatnu stopu od 8,2 odsto na godišnjem nivou.

Ekonomski online