piše:
mr Stevan Gajević
Osim zlata, tokom istorije za izradu novca te za investiranje ljudi su kupovali I trezaurisali još jedan metal – srebro. Srebro je uvijek bilo dostupnije od zlata, lakše za distribuciju pa samim tim, kao plemeniti metal i pogodnije za kovanje manjih apoena . Za razliku od zlata srebro se više smatra špekulativnim metalom jer njegova cijena, po pravilu pravi veće oscilacije u kratkom vremenskom periodu. No ipak krenimo od početka.
Srebro (Ag, lat. argentum). Ubraja se u plemenite metale, u prirodi se rijetko javlja u elementarnom stanju već uglavnom u svojim jedinjenjima. Srebro je najbolji provodnik toplote i elektriciteta od svih elemenata.
Srebro je mekano, rastegljivo i lako kovno što omogućava njegovo lako oblikovanje i izvlačenje u tanke žice i folije zato se još u dalekoj prošlosti koristilo za pravljenje nakita. Srebro se u prirodi vrlo rijetko nalazi u čistom stanju, ono je obično u sastavu ruda I minerala. Srebro ima nekoliko svojih minerala kao što su: argentit (Ag2S), bromargentit (AgBr) ili karargentit (AgCl); a uglavnom se dobija kao sporedni proizvod prerade ruda drugih metala. Postupak proizvodnje srebra nazivamo rafinacija. Usljed specifičnih fizičkih i hemijskih osobina njegove legure i njegova jedinjenja nalaze brojne primjene u industriji i elektrotehnici. Usljed dužeg stajanja na vazduhu srebro se prevlači tankim crnim slojem. Različita jedijenja srebra imaju široku primjenu – npr. u fotografiji, u medicini, za pravljenje mastila, za obilježavanje platna. Velike količine srebra se takođe upotrebljavaju za galvansko posrebrivanje i u proizvodnji ogledala, te u elektroindustriji kao dobar provodnik.
Zabilježena upotreba srebra je za sprečavanje infekcije u vijreme antičke Grčke i Rima. Srebro se ponovo koristi u srednjem vijeku, kada je korišćeno za više namjena, kao što je za dezinfekciju vode i hrane tokom skladištenja, za liječenje opekotina i rana i dr. U 19. vijeku, mornari na dugim putovanjima po okeanu stavljali su srebrni novac u burad vode i vina, da bi tečnost dezinfikovali za piće. Pioniri u Americi koristi su istu ideju. Srebrna rješenja su odobrena 1920. godine od strane FDA za upotrebu kao antibakterijski agenti. Čisto srebro ne potamni na vazduhu. Kad potamni to je znak da u vazduhu ima sumpora, koji se nalazi u gradskom dimu ili u blizini petrolejskih izvora, ili da srebro nije čisto.
Ipak, najpoznatija upotreba srebra je u monetarnoj politici tj za kovanje novca I investicionih kovanica te izradu nakita I filigran.
Najranije pomene korišćenja srebra kao sredstva razmjene nalazimo u Hamurabijevom zakonu oko 1800 g. p.n.e. a predmeti od srebra te srebrni tegovi za razmjenu pronađeni su u Tutankhamoun-ovoj grobnici u Egiptu.
Prvi istorijski pomen korišćenja srebrnog novca nalazimo kod Herodota u opisima Krezovog bogatstva. Herodot naime tvrdi kako su Lidijci izumili kovani novac, kojeg su kovali od zlata i srebra, tj od legure electum. Sredinom 6. vijeka pr. Hr. Lidijom je vladao kralj Krez koji je bio poznat po ogromnom bogatstvu, koje je poticalo od rudnika srebra , pa i danas postoji uzrečica „Bogat kao Krez“. Krezova drahma je prvi poznati novac u istoriji, a danas sačuvani primjerci dostižu nevjerovatnu numizmatičku vrijednost.
U starom vijeku srebrni novac je bio dominantan I najčešće se upotrebljavao. U Rimskoj republici a kasnije carstvu srebrni novac se nazivao Denarius (kasnije i soldius), a odnos zlatnog novca (Aureus) prema srebrnom je bio 1:25. Zanimljivo je da sam naziv Denarius opstaje do danas, najčešće kao naziv za novac u Francuskoj, Španiji, Sloveniji … Republika Srbija I Makedonija imaju takav zvaničan naziv valute kao I neke arapske zemlje.
U ranom srednjem vijeku upotreba zlatnog I srebrnog novca se seli na istok u romejsko Carstvo (Vizantija) dok Evropa uglavnom koristi trampu kao sredstvo razmjene sve do 12 vijeka kada počinju da se ekspolatišu Tirolski rudnici srebra. U isto vrijeme jačanjem Venecijanske I Dubrovačke republike I trgovine sa Levantom I istokom srebrni I zlatni novac ponovo počinju da se vraćaju u Evropu.
Početkom 12 vijeka srebro pošinje da se intenzivno ekspoatiše u današnjoj Srbiji I BiH. Srebro ali I zlato počinje da se iskopava u Srebrenici, Trepči I Novom Brdu. Ova proizvodnja je istorijski veoma značajna sa šireg aspekta i najviše podstiče razvoj italijanskih srednjovjekovnih gradova te razvoj trgovine I direktni je podsticaj za početak renesanse. Srebro je glavni izvozni proizvod sednjovjekovne Srbije.
Nemanjići a naročito je izraženo za vrijeme kralja Milutina uveliko kuju dinar koji je po sastavu isti ili veoma sličan venecijanskon dinaru. Srpski srednjovjekovni dinar ima u sastavu 1-1,2 grama srebra I promjer od 19 mm. Takođe se kuju I dvostruki I poludinari. Za vrijeme cara Dušana osim vladara srebrni novac kuju I primorski gradovi: Budva, Bar, Ulcinj I prije svega Kotor koji ima jaku samoupravu.
Kasnije slabljenjem centralne države slabi I vrijednost novca pa se poslije bitke na Kosovu, novac oblasnih gospodara u dubrovačkim dokumentima sve češće naziva aspra (ista težinom kao istoimeni turski novac). Aspra ima 0,5-0,6 g srebra . Posebno značajan je popis riznice despota Đurađa Brankovića koji su sredinom 15 vijeka uradili Dubrovčani da bi procijenili kreditnu spobnost ovog vladara. Tada je dubrovački kredit obezbijeđen kolateralom od 2.000.000 aspri.
Sa numizmatičkog aspekta veoma je bitno napomenuti da postoji preko 200 registrovanih vrsta srednjovjekovnog novca srpskih vladara, a pretpostavlja se da ima više od 15 vrsta koje još nisu otkrivene I dokumentovane[1]
Globalno gledano najveći zamah koji je srebro zabilježilo u istoriji predstavlja otkriće rudnika srebra u današnjoj Centralnoj I Južnoj Americi a posebno u 1545-46, te poslije uvođenja tehnologije amalgamiranja srebra 1570-72. Priliv srebra u Španiju je bio toliki da se u istorijskim dokumentima pojam “peru” poistovjećuje sa pojmom ogromnog bogatstva. Procjenjuje se da čak I danas oko 20% cjelokupnog srebra potiče iz perioda intenzivnog iskopavanja u sredenjeameričkim rudnicima. Zanimljivo je da je najveći rudnik u Peruu –Potosi, ustvari manja planina na oko 4000 m n.m. koja je uglavnom bila sastavljena od srebrne rude. Krajem 16 vijeka u Potosiju je osnovan grad preko 170.000 ljudi , a preko 20 godina trajala je tzv srebrna groznica. Čak I danas grad Potosi na svom grbu ima vagu – kao simbol trgovine I veneru – kao simbol ljubavi. Srebro proizvedeno u Potosiju I drugim rudnicima završilo je uglavnom u Španiji. Iako neke studije govore o izgubljenim tovarima u brodolomima I gusarskim napadima , većina istoričara se slaže da je procenat dopremljenog srebra u Španiju cca 90-92%, dio srebra je svakako ostajao u Potosiju ili je nestao u brodolomima ali je ogroman dio srebra našao put do Evrope. A merkantilistička Evropa 16 I 17 vijeka svoj razvoj u prvom planu mogu da zahvale dotoku američkog srebra u toku dugog niza godina.
Nakon Napoleonovih ratova dolazi do stabilne konjukture kada su u pitanju plemeniti metali. Ovaj preiod se u istoriji najčešće naziva monetarna stabilnost 19 vijeka, jer on traje gotovo 100 godina sve do prvog svjetskog rata. Plemeniti metali zlato I srebro postaju pravi ekvivalent u međunarodnoj trgovini I metafora za novac. U 19 vijeku odnos srebra prema zlatu je uglavnom stabilan I on se kreće od 13-16 puta zavisno od ponude I tražnje. U zavisnosti od nepredvidivih događaja taj odnos se mijenjao ali su državne kovnice vodile računa o odnosu plemenitih metala u kovanicama, trudeći se da ne naruše već uspostavljenu ravnotežu. Manje varijacije u odnosu na cijene pojavile su se u vrijeme otkrića zlata u Kaliforniji sredinom 19 vijeka I na Aljasci krajem 19 vijeka te velike inflacije 1896-98. Ipak kraj 19 I početak 20 vijeka ostaće upamćeni po opštoj monetarnoj stabilnosti te uvođenju zlatne podloge za sve valute u opticaju.
Standard Latinske unije ta anglosaksonski sistem kovanja novca podrazumijevali su upotrebu kovanica 850/1000 I 900/1000 za srebro te 900/1000 I 916/1000 za zlato. Karakteristike novčanica tzv Latinske monetarne unije možemo vidjeti na sledećem prikazu:
Nakon prvog svjetskog rata naročito u vremenu velike ekonomske krize dolazi do smanjenja udjela plemenitih metala u kovanicama da bi nakon II svjetskog rata, 60-tih godina 20 vijeka gotovo potpuno prestala upotreba plemenitih metala u novčanicama u opticaju. Dovoljno je navesti primjer od jedne funte sterling u kojoj je do 1914 god procenat srebra bio 950/1000 a nakon 20 godina taj procenat je pao na 550/1000. Jugoslovenski dinar je naprotiv 1931 godine kovan sa udjelom srebra od 550/1000 da bi sedam godina kasnije kovan u milionskim serijama sa procentom 750/1000 (20 I 50 srebrnih dinara).
Danas se srebrne kovanice I poluge nigdje ne nalaze u svakodnevnom opticaju ( Kenedijev poludolar je povučen 70-tih u USA a u isto vrijeme Australija povlači srebrno 50 centi ). Ipak gotovo sve svjetske kovnice svo vrijeme pustaju u opticaj ograničene serije srebrnog prigodnog novca, kao trgovačkih kovanica koje imaju I opticajnu funkciju. Tako je NBJ pustila u opticaj veliki broj primjeraka srebrnog novca sa likom J.B. Tita koje su I danas veoma popularne kod kolekcionara I numizmatičara ali nemaju primarnu funkciju investicionih kovanica , što im je bio prvobitan cilj, već se radi o numizmatičkim kovanicama.
Nakon velike naftne krize a posebno 80-tih na zapadu sve više dominira raspoloženje relativno sitnih investitora da dio ličnog portfolija ali I štednje čuvaju u plemenitim metalima – Zlatu, Srebru, Platini I Paladijumu. Prvenstveno anglosaksonci su skloniji investiranju u srebro, jer ga smatraju I metalom koji je pogodniji za špekulativne igre na berzi , tj. Kod srebra varira cijena u kratkom roku pa se na njemu može brže zaraditi. Opšte poznato je da je Bil Gejts uskladištio 12 000 kg srebra u Londonu za “crne dane”, mada se vjerovatno više radi o marketinškoj kampanji za LBMA.
Ipak skoro svaka veća Centralna Banka na zapadu nudi svojim građanima I tržištu srebrne kovanice koje se nazivaju investicionim. Za razliku od istorijskih srebrnih kovanica koje su se koristile kao novac , moderne kovanice se nazivaju Silver Bullions i u sebi sadrže 31,11 g čistog srebra 999,9/1000, ili jednu troj-uncu. Postoje takođe kovanice koje sadrže 2, 10, unci i 1 kg čistog srebra ali su najpopularnije navedene od 1 oz. Zanimljivo je napomenuti da većina zakonodavstava prije svega u USA ali iu EU dozvoljavaju da i privatne rafinerije koje su uvele određene standarde mogu da kuju srebrne kovanice, za investitore ili zainteresovane naručioce. U Evropi je jedna od najpoznatijih srebrnih kovanica iskovanih po narudzbi koja je veoma popularna kod investitora – ona sa likom Mocarta koju kuje i distribuira Bečki Philoro Edemetalle. Takve kovanice osim trgovačke imaju i izvjesnu numizmatičku vrijednost.
Osim kovanica kao investiciono srebro, obično zbog manje cijene po gramu srebra, imamo srebrne poluge koje su dostupne privatnim investitorima. Srebrne poluge najčešće se liju u težinama : 0,5 kg, 1 kg, 5 kg. Dvije najpoznatije rafinerije srebra u evropi čije su poluge na cijeni su: MÜNZE ÖSTERREICH (Beč) i Argor hereus (Lugano – Švajcarska).
Za razliku od investicionih zlatnika i poluga zlata , investitori u srebro uglavnom u Evropi nisu oslobođeni plaćanja pdv-a. Doduše u nekim zemljama van EU stope pdv na srebro su veoma niske npr. Švajcarska 7%.
Investiciono srebro danas
Investiciono srebro ugrubo dijelimo na investicione kovanice I investicione poluge.
Kovanice
2.1. Srebrni dunavski filharmonik – Silver Philharmonic
Austrijska državna kovnica MÜNZE ÖSTERREICH, sa tradicijom dužom od 800 godina , počela je 2008 godine izdavati srebrnu investicionu kovanicu – Srebrni Filharmonik. Kovanica je ista kao istoimena zlatna investiciona kovanica. Sa prednje strane kovanice je naziv Republika Austrija te prikaz “zlatnih orgulja” iz Bečkog muzičkog društva, oznaka tezine, godina kovanja I nominala na 1,5 €. Na reversu kovanice dat je pregled muzičkih instrumenata i naziv kovanice. Težina kovanice je 31,11 grama srebra ili jedna troj-unca, prečnik: 37 mm, debljina: 3,2mm i čistoća metala 999/1000. U proteklih tri godine iskovano je 45 miliona kovanica. Kovanica je izuzetno likvidna i odlična je investiciona kovanica prihvatljiva u bankama u čitavom svijetu. Na kovanicu se prilikom kupovine plaća pdv u većini evropskih zemalja, a trenutna cijena je oko 20€.
2.2. Američki srebrni orao (srebrni dolar) – 1 oz Silver American Eagle
Američki Silver Eagle je iskovan od strane United States Mint počev od 1986. Kao kuriozitet valja navesti činjenicu da američka vlada garantuje čistoću, težinu i finoću metala u kovanici.
Prečnik kovanice je 40,6 mm, debljina 2,6 mm čistoća 999/1000 srebra, nominala je 1 USD.
Na prednjoj strain kovanice predstavljen je motiv “Walking freedom” preuzete sa poludolara kovanog u period od 1916-1947 godine. U pozadini je natpis “Sloboda” i “U Boga mi vjerujemo”. Te godina kovanja. Na pozadini kovanice prikazan je Grb Sjedinjenih Američkih Država sa slikom američkog orla okružen natpisom “Sjedinjene Američke Države 1 oz finog srebra – jedan dolar”. American Silver Eagle predstavlja zakonsko sredstvo plaćanja prihvaćeno u Sjedinjenim Državama. U većini Evropskih zemalja prilikom kupovine kovanice plaća se pdv. Trenutna cijena je oko 20€. Zanimljivo je da su serbrni dolari pronađeni kod pilota oborenog U-2 Pauelsa, maja 1960.
2.3 Kanadski srebrni dolar “Javorov List” – Silver Maple Leaf 1/1
Srebrno izdanje Maple Leaf je proizvodi se od strane Royal Canadian Mint od 1988. Silver Maple Leaf, proizvodi se na bazi istog imena i motiva kao kod zlatnika Maple Leaf, jedna je od najprodavanijih srebrnih kovanica nasvijetu. Na zadnjoj strain kovanice prikazan je Kanadski grb –Javorov list, naziv kanada te oznaka čistoće metala 999/1000. Prednja strana ima portret kraljice Elizabete II. Nominalna vrijednost kanadskog Silver Maple Leaf je pet dolara, a novac je prihvaćena kao sredstvo plaćanja u Kanadi.
Promjer kovanice: 38 mm, debljina : 3,1 mm, težina 31,14 g
U većini Evropskih zemalja prilikom kupovine kovanice plaća se pdv. Trenutna cijena je oko 20€.
2.4. Srebrna Nojeva Barka – Ark of Noah
Kovanica je izdanje Centralne Banke Jermenije. Kuje se počev od 2011. Kovanicu proizvodi za Jermeniju, kovnica Leipziger Edelmetall Verarbeitung GmbH i ona se može koristiti kao službenu valutu u Republici Jermeniji. Motiv kovanice je isti svake godine I predstavlja Nojevu Barku, nacionalni simbol Jermenije, sa planinom Ararat u pozadini. Prednji dio kovanice je Jermenski nacionalni grb.
Promjer kovanice je: 38,6 mm, debljina 2,8 mm, težina 31,14 grama, finoća 999/1000 srebro.
U većini Evropskih zemalja prilikom kupovine kovanice plaća se pdv. Trenutna cijena je oko 20€
2.5. Serebrna kineska Panda – Silver panda
Srebrna kineska Panda kuje se u državnoj kovnici China Mint u Pekingu od 1983 god. Veoma je zastupljena i popularna kod kolekcionara jer svake godine avers kovanice se mijenja, tj. Predstava pande kao nacionalnog simbola Kine se mijenja, pa vremenom kovanica ima i numizmatičku vrijednost. Kovanica je urađena u polu-prof tehnici što joj daje dodatnu vrijednost. Na reversu kovanice predstavljen je motiv “Nebeskog Hrama” u pekingu kao simbol Kine te godina kovanja. Nominalna vrijednost je 10 Juana.
Čistoća metala u Sebrnoj Pandi je 999/1000, prečnik 40 mm, debljina 2,6 mm. U većini Evropskih zemalja prilikom kupovine kovanice plaća se pdv. Trenutna cijena je oko 30€.
2.6. Srebrna Britania – Silver Britania
Ovo je jedna od najljepših investicionih srebrnih kovanica po mišljenju autora. Kuje se u Royal Mint London od 1997. godine . Kuriozitet kod ove kovanice je da je do 2012 kovanica svake godine mijenjala motiv na prednjoj strain gdje je prikazana “boginja Britania” i kovana je u čistoći metala 958/1000. Medjutim od 2012 –te , i Britanci standardizuju ovu kovanicu , tako da savremena srebrna Britania ima karakteristike ostalih kovanica : čistoći 999/1000, težinu 31,11 g i prečnik 40 mm. Kovanica ima nominalu od 2 funte . Na reversu kovanice prikazan je lik kraljice Elizabete kao suverena.
Stare kovanice su veoma cijenjene od kolekcionara i svake godine im raste vrijednost. Na kovanicu se prilikom kupovine u većini evropskih zemalja plaća pdv, a cijena je slična kao kod ostalih. Kovanice od prije 2012 je sve teže nabaviti a ukoliko ih pronađete cijena je 35-40€.
2.7. Meksički srebrni Libertad
Ova kovanica se kuje u najstarijoj kovnici na američkom kontinentu, Casa de Moneda de Mexico, koja je osnovana 1535-te godine. Na licu kovanice je prikazan motiv anđela dok su u pozadini siluete vulkana: Popocatepetla i Ixtaccihuatla. Godina 1821 označava godinu Meksičke nezavisnosti.
Kovanica ima prečnik 40 mm, debljinu 3 mm, i čistoću zlata 999/1000. Težina je 31,11 g srebra.
U većini Evropskih zemalja prilikom kupovine kovanice plaća se pdv. Trenutna cijena je oko 20€.
2.8. Australijske srebrne investicione kovanice – Koala i Kookaburra
Kovanice se kuju u Australijskoj državnoj kovnici u gradu Pertu – Perth Mint of Australia, od kraja 80 –tih god prošlog vijeka . Veoma su popularne među investitorima al ii među kolekcionarima, jer se motivi živorinja na kovanicama mijenjaju svake godine. Kuju se u čistoći metala 999/1000, prečnik 40 mm a debljina 2,8 mm. Veoma su dostupne ii ma ih kod skoro svakog ovlašćenog trgovca plemenitim metalima.
Zanimljivo je da Pert Mint, svake godine izda preko 50 vrsta srebrnih prigodnih kovanica sa raznim motivima , najčešće flore i faune Australije.
Srebrne Poluge:
Veliki broj rafinerija u Evropi proizvodi srebrne poluge, osim rafinerija i državne kovnice nude na prodaju srebrne poluge koje su namijenjene investitorima. Samo određene kovnice i rafinerije imaju standard LBMA.
LBMA (London Bullion Market Association) je nastao međunarodno trgovačko udruženje, predstavlja londonskio tržište za zlato i srebro u polugama . LBMA ima globalne baze klijenata i standard za veličinu , boju , oblik težinu idr. za zlatne i srebrne poluge i kovanice. Udruženje obuhvata većinu centralnih banaka koje imaju zlatne rezerve, investitora iz privatnog sektora, rudarskih kompanija, proizvođača, prerađivača i rafinerija.
Rad Udruženja obuhvata niz područja, među njima standarde rafiniranja , trgovačku dokumentaciju i razvoj dobrih trgovinskih praksi.
Održavanje dobre isporuke od strane članica udruženja, uključujući akreditaciju novih proizvođača i redovno ponovno ispitivanjei kontrola navedenog , je najvažnia temeljna djelatnost LBMA. Ovaj standard daje sigurnost kupcima das u zaista kupili zlato, srebro, platinu i paladijum određene čistoće i težine.
Takođe LBMA, daje određeni certifikat članicama, koje mogu da stave logo LBMA na svoje proizvode.
Ozbiljni trgovci plemenitim metalima isključivo prodaju poluge sa oznakom LBMA. Međutim na tržištu se mogu pronaći i druge koje dolaze direktno iz rafinerija ili od zlatara. Ove druge poluge po pravilu nisu jeftinije, a investitori se kod kupovine rukovode sopstvenim rezonima, dostupnosti , izbjegavanjem poreza is l.
[1] Autor je bio prisutan prilikom otkupa vrijednog srednjovjekovnog srebrnog novca od strane zlatara koji isti koriste kao materijal za nakit i filigran. Tokom istorije a naročito u zadnjih 100 godina velike količine istorijske numizmatike istopljene su u svrhu nakita ili industrijske proizvodnje.
